Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

3.1.63.
 
Gölgede Kalanlar Hakkında
257
 (1935) 
Bizim edebiyat alanında, küstürülme sebebiyle, gölgede kalan; doğrusu, gölgede 
bırakılan bir grup var. Bir taraftan kendimde bu gruba mensup olduğumdan bu grubun 
durumunu çoğunluğa bildirip geçeyim dedim. Yoksa o grup birileri tarafından – bilerek 
veya umursamazlık sonucunda mı – şimdiye kadar gölgede bırakıldı. O “birilerinin” bu 
tuhaf davranışları, düzenli olarak bir sisteme dönüşmektedir. Bunun için de ses çıkarıp 
“imdat” diye bağırmak gerek, hatta zaruri! 
Ben, bahtsız tercümanlar, edebi tercümanlar, sahne tercümanları hakkında 
konuşacağım. Eğer edebi tercüme işi o birilerinin düşündüğü gibi basit ve kolay olsaydı, 
ses çıkarmasak da olurdu. Fakat son zamanlarda bir ders kitabı için bazı şeyler tercüme 
ettim. O zaman nasıl zorluk çektiğimi bir ben bilirim bide o tercüme ettiğim materyal 
bilir! Bizim bu güzel ve büyük vatanımızda 17 yıldan beri bunun gibi bir kanun hüküm 
sürdü ki, herkes işine uygun olan, emeğine, çabasına layık mükâfat aldı, takdir kazandı. 
Ama bahsi geçen gölgede kalan bahtsızlar bu lütuftan, insanlık tarihindeki en büyük ve 
haklı inkılabın meyvelerinden; eksiksiz faydalanıp geldiler mi? – Hayır! Ben bu “hayır” 
yüzünden bu satırları karalıyorum. “Boş laf kulağa hoş gelmez”, diyecek olursanız, işte 
gerçekler, inatçı ve aksi gerçekler: 
Daha dün sevilen Akademik tiyatromuzun yönetmeni Yoldaş Vitt’in
258
“Müfettiş” 
adlı eserin sahnelenişi hakkındaki röportajını okudunuz. Başından sonuna kadar 
dikkatlice okursanız, sizde şunun gibi bir etki ortaya çıkacak; bu büyük ölümsüz eseri 
257
 
Gölgede Kalanlar Hakkında – “Kızıl Özbekistan” gazetesinin 1935 yılı 10 Mayıs sayısında yayımlandı. 
258
Vitt – V. Vitt 20’li yıllarda Hamza isimli tiyatroda yönetmenlik yapmış. Daha sonra şekilcilikle 
suçlanmış, onun gösterimlerinden ideolojik eksiklikler arayıp bulunmuş. 

---

253 
büyük Gogol Özbek dilinde yazmışta, Yoldaş Vitt hazır piyesi sahneye koyuyor! Fakat 
gerçek böyle değil ki. Gogol onu Rus dilinde yazdı. Rus dilinden Ukrayna diline (birbirine 
yakın bir dile) çevrildiği zaman bile “tercüme” diye adlandırılıp, tercümanın adı her yerde 
gösterilir. Özellikle böyle bir eseri sahneleyen büyük kişi, sanatkâr röportaj verdiği zaman 
tercüme hakkında söz olmaması mümkün değil. Sadece bizim tiyatrolarda, bizim saygın 
sanatkârlarımız bu konuda, nedense, “zayıf hafızalı, unutkan” oluveriyorlar. Genellikle 
kostümcüye kadar unutmadan reklam yaptıkları halde, bu kadar zengin ve kullanılan 
dillerden pek çok fakir ve hala işlenmemiş, yeterli olmayan dillere tercüme yapanları 
hemen unuturlar. Bunların bu unutmaları eski medrese müderrislerinin “läşäy” (hiçbir 
şey) lerini hatırlatıyor… Gazetelerimizi düzenli okuyanlar bu unutkanlık “âdeti” nin 
birçok sahne eseri, çok rejisör ve yönetmenlerde mevcut bir hastalık olduğunu iyi bilirler. 
Ben bir gün bu “Müfettiş” tercümesi hakkında Yoldaş Vitt ile iki çift laf etmiştim, 
(Yoldaş Sancar
259
’ın Tercümesi.) tercümenin bazı yerlerinden memnun olmayarak 
konuştu. Böylece tercüme hakkında (sadece eksikliğini alsa bile) konuşmak için sebep 
vardı. Bunu Yoldaş Vitt bilmiyordu desek elbette yanlış olurdu. Eserin dili hakkında 
hiçbir şey bilmeyen insan onu sahneye koyabilir mi? Hayır! O halde Yoldaş Vitt’i 
unutkanlıktan başka bir şeyle suçlamak olmaz. Bunun da küçük bir ayıp olmadığını 
söylemek istiyorum. Tiyatro afişi de (ilanı) başka bir sorun. Pekâlâ, onda sadece 
yönetmen ile yönetici ayrı ayrı görünsün (gerçi buda yasal değil!). Ama ciddi bir eserin, 
ciddi olarak sergilemesi hususunda, ciddi bir sanatçı tarafından ciddi sözler söylenirken 
lafın sonuna kadar ciddi olmak gerek! 
Henri Barbusse’u
260
bilmeyen var mı? Sosyalist inkılabın ve sosyalist vatanımızın 
bu evrensel büyük savunucusu “Ateş” (alev) adlı bir roman yazdı. Onu bizim devlet 
neşriyatımız bastırdı. Aslında Fransızca yazılıp Rusça üzerinden Özbekçeye tercüme 
edilen bu eserin Özbekçesindeki tercüman ismini ararsanız boşuna zaman kaybedersiniz. 
Umutsuzluğa kapılmadan sayfaları gözden geçiriverseniz, eserin baskı ve sipariş 
numarasının yazıldığı yerde çok küçük harfler ile sırasıyla üç unvan okuyacaksınız: 
sorumlu editör, teknik editör, sonra… tercüman. Sırası gelmişken, sizde zaten 
259
Yoldaş Sancar - Sanjar Siddiq (1902-1938) Özbek tercümanı ve gazeteci, çeviri sorunlarını inceleyen 
âlim. Lope de Vega, Tolstoy, N. Gogol, Ubayd Zakani gibi yazarların eserlerini Özbek diline çevirmiş. 
260
Henri Barbusse (1873-1935) Fransız yazar, birkaç şiirsel koleksiyon ve romanlar yazarı. Makalede adı 
geçen ünlü “Ateş” romanı 1916 yılında yazılmış. 

---

254 
biliyorsunuz ki, eserin tercümanı Yoldaş Buyuk
261
’tur. Belki Buyuk’un tercümesinde çok 
eksiklikler vardır. Böyle olsa bile onu bir köşeye fırlatıp atmak mı gerekir? Neden yazarın 
isminin sağında solunda bir yere yazıp sonra da uygun bir lisan ile tenkit edilmesin ki? 
Bu yapılan “kusuru saklamak” değil mi? 
Yoldaş Mirzakalon
262
Tolstoy’un büyük bir eserini tercüme etti. Eser basıldı, 
satıldı. Mirzakalon’un başka büyük tercümeleri de var. Neden o tercümeler, onların dili, 
üslupları hakkında güzel incelemeler, eleştiriler, tanıtma yazıları yok? Shakespeare’in 
“Hamlet” ini de söylemeye gerek var mı? 
Kısacası neşriyatlarda oturan birileri yazar ile teknik editörlerini; tiyatroda oturan 
birileri yazarı, kendilerini, yönetici ve kostümcüyü biliyorlar. İkisi de kendi işlerinde 
bundan başka katılımcı yok diye düşünüyor. Şayet bu sadece unutkanlık sonucuysa, 
demek unutkanlık bir hastalığa dönüşmeye başlamış. Sovyet edebiyatı ve sahnesi, çeşitli 
hastalıklar ile mücadele etti ve galip geldi, bunu da kazanacaklarına şüphemiz yok.