Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

3.2.61.
 
Epizodik Ro‘llar Ustasi (1934) 
(Artist G‘ulom Isomov) 
Yong‘oq singari chanog‘idan bo‘rtib chiqib turgan ko‘zini menga tikib yonimda 
o‘lturadi. Juda kam kuladi bu yigit. O‘ltirgan joyida bir tizzasini balandrak ko‘taradi-da, 
uni ikki qo‘li orasig‘a olib, ikki qo‘lining barmoqlarini biri-biriga kirgizish bilan tizzasini 
bir nav’ kishan orasiga oladi. Sahnada ko‘p yillik xizmati bor emasmi? Omonsiz «grim» 
o‘z ishini qilg‘an: yuzida yuqoridan quyig‘a tomon zo‘r-zo‘r uzun-kalta ajinlar… 
Yuzining o‘zi ham grimga qobil: keng, tekis, uchlik va keng burni Qafqasiya 
odamlarinikiga o‘xshaydi. O‘ziga juda kelishib tushgan… Tiyotr ishlaridan va o‘z 
ro‘llaridan to‘xtab-to‘xtab menga gapiradi va gapirganda o‘ng qo‘lining bosh barmog‘ini 
qur-qur ko‘tarib qo‘yadi. Sirk san’atkorlarining suyaksiz gavdasi kabi juda egiluvchi 
barmoqlari bor. Mayin ipakday gapiradi. Yengil xirgoyilarini aytmaysizmi. Ayniqsa, 
Qafqasiya xalqlarining kuylari tamoman deyarlik aksentsiz chiqadi. Suhbatbobligi 
ma’lum. 
Men uning ro‘l tanlab rejisso‘rlardan xafa bo‘lganini eslayolmayman. Bu yigit 
«katta-kichik ro‘l yo‘q, yaxshi-yomon akto‘r bor» degan hikmatli gapni yaxshi 
bilaturg‘ang‘a o‘xshaydi. Rejisso‘rlar ham sahnada uning kim ekanini yaxshi biladilar, 
uning sahnaviy «maska»si ravshan. Shu uchun ro‘llar, aksari, o‘ziga bob chiqadi. Agar 
bob bo‘lmaganda ham, u o‘zi ishlab boblaydi. «Mushtumzo‘r»* piyesasida juda epizodik 
bir ro‘l berdilar, yozuvchi u ro‘lni mensimagan, ya’ni unga hech narsa bermagan. 
Nihoyati bir qishloq muallimi yoniga kirib bir ariza yozdiradi, tamom. So‘z juda kam. 
G‘ulom Isomov ro‘lni ishlaydi, usta bir san’atkor kabi unga eng yaxshi bo‘yoqlarni 
beradi. Bir-ikki cho‘tka urish bilan bir qishloq choli yaratiladiki, u ko‘rganning esidan 

---

440 
sira chiqmaydi. Chol juda qarig‘anidan miyasi aynib, aljirab qolg‘an. Uning shu 
xususiyatini Isomov taqlid qilib bo‘lmaslik darajada to‘la go‘zal va to‘g‘ri beradi. 
Past rutbali Buxoro amaldorlaridan oqsoqol tipini bizning sahnamiz to‘la ma’nosi 
bilan Isomov orqali ko‘rgan bo‘lsa kerak. («Arslon» piyesasida.) Isomovning u 
oqsoqolini inqilobdan burung‘i hamma oqsoqollarning tipik bir namoyondasi qilib 
olganimizda ham yutqizmaymiz. Haqiqatda biz «Arslon»da to‘la bir oqsoqol tipini 
ko‘ramiz. 
«Na’rangni tort, Xitoy»da qayiqchi cholni o‘ynaydi. Men u asarni ustoz 
Meyerxo‘ld tiyotrida ham ko‘rganman. Shuncha ko‘b massali ko‘rinishlarda Isomovning 
qayiqchisi o‘zini ajratib ko‘rsata oladi. 
Xullas, sahnamizda epizodik va xarakter ro‘llar yetarlik darajada ko‘p, G‘ulom 
Isomov shu uchun mijoziga bob kelgan ro‘llarga boy (usta Marayim – «Rustam»da*; 
Marayim tajang – «Yondiramiz»da*; Markiz de Furlen Popoli – «Musofirxona 
bekasi»da*; Pochta boshlig‘i – «Tergovchi»da; Kozimbek – «Tarix»da*, Mister Gavker 
– «Shodlik ko‘chasi»da*). 
Yaxshi tiyotrlar yolg‘iz «katta» ro‘llarda o‘ynovchi akto‘rlar bilangina yashamaydi, 
ayniqsa, bizning buyuk elimizda!.. G‘arbda san’atkor taqdir etilmak uchun mutlaqo 
«yulduz» bo‘lishi kerak yo go‘zal xotin… Bizda esa har kimning quvvati va qudrati, 
iste’dod va hunariga yarasha joy va hurmat ta’min etilgan. U hurmatga sazovorlar orasida 
Isomov va uning qatoridag‘i san’atkorlar ham yaxshi va qiziqarli o‘run olganlar. 
Epizodik deb atalgan ro‘llarda sahnaga bir nafas chiqib ko‘rinib, yana qaytish bilan 
butun piyesaga jon berib yuboradurg‘an ustalarni biz taqdim etamiz. 
Maqola «Mash’ala» jurnalining 1934 yil 4-sonida «Cho‘lpon» imzosi bilan 
bosilgan. Keyin «Adabiyot nadir» maqolalar to‘plamida qayta nashr etilgan. 
«Mash’ala» jurnali asosida nashrga tayyorlandi. 
«Mushtumzo‘r» – Cho‘lpon pesasi. 1928 yili sahna yuzini ko‘rgan. 
«Rustam» – U.Ismoilov asari. 1926 yili sahna yuzini ko‘rgan. Aniq bo‘lmagan 
ma’lumotlarga qaraganda, Cho‘lpon «Rustam» dramasining maydonga kelishida faol 
ishtirok etgan. 

---

441 
«Yondiramiz» – K.Yashin asari. 1932 yili sahna yuzini ko‘rgan. 
«Musofirxona bekasi» – K.Goldoni asari. 1934 yili sahna yuzini ko‘rgan. 
«Tarix»da – Ziyo Said va Nazir Safarovning «Tarix tilga kirdi» dramasi nazarda 
tutilmoqda. 
«Shodlik ko‘chasi» – N.Zarxi asari. 1933 yili sahna yuzini ko‘rgan.