Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

3.2.34.
 
Musulmonlashdirish (1923) 
Sarlavha qaltis ketdi. Xiyla qaltis ketdi. Buni o‘ruschalashtirsak, musulmanizatsiya 
bo‘ladirkim, eski to‘ra, burung‘i chinovniklardan chiqqan mustamlakachi – 
kolonizatorlarning kayflari uchadi. 
– Ha, musulmonlashdirish? Bu nima degan gap? Bunga yo‘l berib bo‘lurmu? Hay, 
sergak bo‘l! Yo‘lni to‘s! 
– Qoch, o‘g‘lon, qoch, ot bosdi – millat kelur! 
Ol-ha, qoch-ha!.. 
Qanday qilasiz, mustamlakachi o‘rtoq? Zamon shu, sho‘ro hukumatining tutqon 
yo‘li shu. Sho‘ro hukumati bor joyda yerlilashdirish, musulmonlashdirish degan gaplar 
bo‘la beradir. Siz qovoq solib, lunjingizni pastga tushirganingiz bilan sho‘ro hukumati 
tutqon yo‘lidan keta beradir. 
Qo‘ying, ko‘p xafa bo‘lmang. Sho‘ro hukumati: «Ishingizi musulmoncha 
yurgizing, shunday qilmasangiz, to‘g‘ri kelmaydir», – deb bizning musulmonlarg‘a 
buyruq qilsa ham, bizlar boshimizni qalab, o‘… birmuncha o‘ylanamiz, «Qilaylikmi? 
Yo‘qmi?» – deymiz. 
Birmuncha o‘ylar, fol boqdirishlar, istixora qilishlardan so‘ng ul buyruqni bajo 
keltirishga qaror beramiz. 

---

349 
Siz, mustamlakachi o‘rtoq, bajo keltirishdagi hunarlarimizni qarang. Sizga bir 
misol kelturay: Andijon inqilob-harb sho‘rosi bilan qo‘mitasi, shahar mahkamalari, 
idoralari, do‘kon-savdoxonalaridagi viveska (unvon)larni musulmonchalashdirishga 
qaror berib tegishlik buyrug‘ini chiqardi. 
Bir-ikki hafta o‘tgandan so‘ng katta-katta, quloch-quloch viveskalarning ustida 
qarich-qarich, vershuk-vershuk* kelaturg‘an «qo‘shma» (ilova)lar paydo bo‘ldi. Agar 
yaqinga borib durbin bilan qarasangiz, haligi «qo‘shma» tunukalarga chizilg‘on xatlarni 
o‘qiy olasiz. Masalan: Andijonning markaziy suratxonasi Medved familiyalik bir 
kishiniki ekan. Ya’ni suratxonaning kattasi «Medved» degan bir bandai Xudoning 
avlodidan ekan. Shul ham viveskani musulmonlashdiribdir, ya’ni «Sentralnaya 
fotografiya. Medved»ning ustiga musulmon xati bilan «Markazsuratxona. Ayiq» deb 
yozibdir. 
Ana xolos, bo‘ldi-ketdi. 
Yana bir misol: Eski shaharda, Qatorterakning boshida (Inqilob darvozasi yonida) 
bir idora paydo bo‘lubdirkim, musulmoncha viveskasi mana shu: «Kina mahkama najolis 
melisa furkur uli rayon Andijon eski uyazdini». 
Men buning musulmonchasidan, azbaroyi Xudo, hech narsa fahmlamadim. 
O‘ruschasini o‘qiganimdan keyin bildimkim, «Andijon shahar atrofining melisa idorasi» 
ekan… 
Biz ham «Darxon»* gazetiga bir viveska buyurdik. Bir Xudo yarlaqab, o‘shal 
ko‘chalardan o‘tib qolsangiz, ko‘zingiz yo‘g‘on bir viveskaga tushar. Viveskaning 
yo‘g‘on o‘ruscha xatlari ustida musulmoncha yozilg‘on shu xatlarni ko‘rarsiz: (eski arab 
yozuvida) «O‘zbekcha «Darxon» gazetasi idorasi»). 
Hozirdan aytib qo‘yaylik: ul xatlarning ma’nosi munday bo‘ladir: «O‘zbekcha 
«Darxon» gazetasining idorasi»… 
Balli, otangga rahmat, o‘lma, musulmon!.. 
«Darxon» gazetasining 1923 yil 11-sonida bosilgan. Birinchi marta Cho‘lpon 
«Asarlar»i 4-jildida qayta chop etilgan. 
Verjuk-verjuk (vershok-vershok) – botmon-botmon ma’nosida. 

---

350 
«Darxon» – 1923 yil ko‘klamida «bosmachilik harakati»ga chek qo‘yish maqsadida 
Turkiston MIQ va Turkfirqa tomonidan Andijon shahrida G‘ozi Yunus muharrirligida 
tashkil etilgan gazeta. Ammo «Darxon»ning bo‘lajak xodimlari Andijonga kelganlaridan 
keyin gazetani tayyorlash va chop etish mashaqqati Cho‘lpon zimmasiga tushgan.