Collegium humanum varshava menejment universiteti andijon filiali psixologiya

ijobiy
va 
salbiy 
bo‗lishi mumkin. Mayllar u yoki bu darajada anglanmagan bo‗lishi mumkin. 
Psixologik tadqiqotlar tomonidan mayl tuzilishida uch tarkibiy qism ajratiladi: 
kognitiv 
tarkibiy qism inson bilishga va idrok qilishga tayyor tasvir namunasidir; 
emotsional-baholash
 
tarkibiy qism mayl ob‘ektiga nisbatan xayrixohlik va xush 
ko‗rmaslik majmuasidir; 
hulq
-
atvor
tarkibiy qism – mayl ob‘ektiga nisbatan 
ma‘lum tarzda harakat qilish, iroda kuchini amalga oshirishdir. 
Psixologiya tarixida shaxsning psixologik mohiyati haqidagi tasavvurlarga 
ko‗p marta o‗zgartirishlar kiritilgan. Avvalambor, shaxsni, aynan, psixologik 
tushuncha sifatida anglashning zaruriyati bilan bog‗liq nazariy qiyinchiliklarni 

---

71 
bartaraf etishning eng ishonchli vositasi shaxsni psixologik voqelik kabi tashkil 
etuvchi tarkibiy qismlarni sanab o‗tish hisoblanadi. Bu holatda shaxs inson 
psixikasining sifatlari, xossalari, qirralari, o‗ziga xos xususiyatlarining to‗plami 
sifatida maydonga keladi. Muammoga bunday yondoshish A.V. Petrovskiy 
tomonidan «kolleksiya to‗plash» deb nomlangan, bunda shaxs o‗zida temperament, 
xarakter, qiziqishlar, layoqatlar va h.k.larning qirralarini mujassamlashtirgan 
qandaydir kattalik, hajmga aylanadi. 
XX asr 60-yillarining o‗rtalarida shaxs umumiy tuzilishini o‗rganish bilan 
bog‗liq tadqiqotlar o‗tkazishga qaratilgan harakatlar boshlab yuborildi. Bu 
yo‗nalishda shaxsni bioijtimoiy, tartibli tuzilish sifatida ta‘riflagan K.K. 
Aflotunovning yondoshuvi e‘tiborga loyiq. U shaxs tuzilishini quyidagilarga 
ajratadi: 
1. Yo‗nalganlik (fikrlar, dunyoqarash, mayllar, istaklar, qiziqishlar, 
moyilliklar, ideallar kabi shakllarni o‗z ichiga oladi). Bu tuzilish osti tarbiya yo‗li 
bilan shakllanadi. 
2. Tajriba (ta‘lim olishda shaxsiy tajriba vositasida orttirib bo‗lingan, lekin 
shaxsning biologik va hatto, irsiy belgilangan xossalarining sezilarli ta‘siri ostidagi
bilimlar, malakalar, ko‗nikmalar va odatlarni birlashtiradi). 
3. Aks ettirish turli shakllarining individual xususiyatlari (his etish, idrok, 
xotira, tafakkur, hissiyotlar, tuyg‗ular, iroda). 
4. Biopsixik xossalar o‗zida temperament xususiyatlari, shaxsning jins va 
yosh xususiyatlari, patologik, organik o‗zgarishlarni birlashtiradi (7.1 jadval). 
Bu to‗rt tarkibiy qismga yana ikki tarkibiy qism jamlanadi: mustaqil tarkibiy 
qism bo‗lib hisoblanmaydigan shaxsning umumiy sifatlaridan iborat, asosiy 
tarkibiy qismlarning har birining xususiyatlaridan tashkil topgan xarakter va 
layoqatlar. 
Bunday yondoshuvning asosiy kamchiligi shundan iborat ediki, shaxs 
umumiy tuzilishi uning biologik va ijtimoiy belgi, xususiyatlarining yig‗indisi 
sifatida izohlanar edi. Natijada shaxs psixologiyasida shaxsdagi ijtimoiy va 
biologik xususiyatlar nisbati muammosi asosiy muammolardan biri bo‗lib qoldi. 
Lekin, aslini olganda, biologik xususiyatlar inson shaxsi tarkibida ijtimoiyga 
aylanadi. 
3.1 Jadval