Collegium humanum varshava menejment universiteti andijon filiali psixologiya

o‘zini baholash
darajasi hisoblanadi. Bolaning kattalar va boshqa odamlar, bolalar bilan o‗zaro 
munosabatlarga kirishishi natijasida unda o‗zi haqida tasavvur paydo bo‗ladi. 
Lekin o‗zini baholashning shakllanishi nizolilarsiz o‗tmaydi. Ko‗p hollarda 
atrofdagilarning baho berishi o‗zini baholash bilan mos kelmaydi. Inson ko‗pda 
atrofdagilar bahosini qabul qilish yoki o‗z fikrida qolishdan birini tanlay olmay, 
qiyin ahvolda qoladi. Murakkab «solishtirish» jarayoni sodir bo‗ladi, buni Rodjers 
«jonli baholash jarayoni» deb ataydi, chunki dastlab baholash manbai bola 
organizmida bo‗lib o‗tadi, ya‘ni, bu erda biz yana bir bora tug‗ma sifatlar 
tushunchasi bilan to‗qnashamiz. 
Psixologiyadagi umuminsoniy yo‗nalishning boshqa vakili amerikalik 
ruhshunos Abraxam Xarald Maslou bo‗ladi. Uning nuqtai nazariga ko‗ra, 
insonning asosiy ehtiyoji – bu o‗zini dolzarblashtirish, o‗zini mukammallashtirish 
va o‗zini namoyon etish. A. Maslouning yozishicha: «O‗zini dolzarblashtiruvchi 
odamlarning barchasi qandaydir faoliyat bilan mashg‗ul bo‗ladi … Ular bunga 
berilgan bo‗lib, ular uchun bu ish juda qadrli – bu o‗ziga xos layoqat»
15
. Bunday 
turga mansub odamlar yuksak qadriyatlarni amalga oshirishga intiladilar (ular 
ichida – yaxshilik, haqiqat, insoflilik, go‗zallik, haqqoniylik, etuklik va boshqalar), 
bunday odamlar uchun bular hayotiy muhim ehtiyoj bo‗lib xizmat qiladi. SHaxs 
tuzilishi Maslou bo‗yicha tartibli tizimdan yoki ehtiyojlar darajasidan iborat. Bu 
ehtiyojlarni tubandan yuqoriga sanab o‗tamiz: fiziologik (organik) ehtiyojlar, 
xavfsizlikka bo‗lgan ehtiyojlar, mansublilik va muhabbatga bo‗lgan ehtiyojlar, 
hurmat qilish ehtiyojlari, bilish ehtiyoji, estetik ehtiyoj va o‗zini dolzarblashtirish 
ehtiyojlari. 
YUksak taraqqiy etgan shaxs insonda mavjud bo‗lgan o‗zining barcha 
qobiliyatlarini to‗la rivojlantirish, ma‘nan o‗sish va ahloqiy yuksalishga intilish 
kabi dolzarblashtirish ehtiyojlari bildiradigan xususiyatga ega bo‗ladi. 
Inson ehtiyojlar darajasi va u yoki bu ehtiyojning shaxs tuzilishida egallagan 
o‗rnining o‗zgarishini belgilovchi quyidagi qonunlar mavjud: yuqoriroq darajadagi 
ehtiyojlar insonning quyiroq darajadagi ehtiyojlari oz darajada bo‗lsa, ham 
qondirilgan holatdagina yuzaga kelib, muhim va dolzarb ehtiyojga aylanadi; agar 
15
Маслоу В. Самоактуализация// Психология личности: тексты. М., 1982. Б.110. 

---

85