Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Ҳужайранинг таъсирланувчанлиги.
Юқорида айтиб ўтилганидек, 
ҳужайра очнқ система бўлиб, у ташқи муҳит билан доимо алоқада бўладн. 
Ҳужайра температура, химиявий таркиби ва бошқа муҳитларнинг 
ўзгаришига ўзига хос таъсирланиш билан жавоб беради. Ҳужайрада у ѐки бу 
ўзгаришларга олиб келувчи фактор эса таъсирловчи ҳисобланади. 
Ҳужайранинг 
таъсирловчи 
факторларга 
бўлган 
жавоби 
унинг 
компонентларининг функционал ва морфологик ўзгаришлари орқали 
ифодаланади. 
Ҳужайра қўзғалувчанлиги таъсирланувчанликнинг юқори формасидир. 
Ҳужайра ўзи учун адекват (мос) таъсирдан ташқари нормал ҳолатда 
учрамайдиган ва унинг учун фавқулодда бўлган таъсирловчи факторларга 
дуч келади. Бу турдаги қўзғатувчиларга ионловчи нурлар, температура, 
механик ва бошқа таъсирлар киради. Табиийки, таъсирловчи факторлар 
турли вақт давом этгани сингари, ҳужайранинг уларга жавоби ҳам ҳар 
хилдир. 
Ҳужайра органеллалари шикастловчи таъсирларга турлича сезувчанлик 
билан жавоб беради. Энг сезгир органеллалар митохондрия, Голжи 
комплекси, силлиқ эндоплазматик тўр мембраналари, ҳужайра қобиғининг 
махсус структураларидир. Донадор эндоплазматик тўр, ядро қобиғи 
шикастловчи таъсирларга нисбатан чидамли бўлади. 
Ҳужайранинг ўсиши.
Ҳар бир тирик мавжудот маълум ўлчамларга эга. 
Бу ўлчамларга организм ҳужайраларининг кўпайишн ва ўсиши орқали 
эришилади. Одам танасининг ҳамма ҳужайралари ўсиш қобилиятига эга. 
Аммо бизнинг аъзоларимиздаги кўпчилик ҳужайралар ўзининг ўртача 

---

106 
ўлчамларини сақлаб қолади. Аъзо активлигининг кескин ошиши ѐки 
патологик жараѐнлар натижасида ҳужайра ўлчамлари одатдагидан кўра 
катталашиши - гипертрофия кузатилади. 
Ҳужайранинг ҳаёт цикли
.
Янги ҳосил бўлган ҳужайралар ҳаѐт 
циклини ўтайди. Ҳаѐт цикли ҳужайранинг янги ҳужайра ҳосил бўлишида 
унинг кейинги бўлинишига қадар ѐки унинг ўлишигача бўлган даврни ўз 
ичига 
олади. 
Ҳужайра 
ўз 
ҳаѐти 
даврида 
бўлиниши, 
ўсиши, 
дифференциалланишга учраши кузатилади. Дифференцировкага учраган 
ҳужайра ихтисосланган ҳужайра бўлиб, у маълум вазифани бажаришга 
мослашган. Улар кўпинча бўлиниш қобилиятини йўқотади. Масалан, 
дифференциалланган қон ҳужайралари - эритроцитлар, нерв ҳужайралари ва 
ҳоказо. Баъзи ҳужайралар дифференцировка ҳолатида бўлиниш қобилиятига 
эга бўлади (жигар ҳужайралари). 
Эмбрионал такомиллашиш даврида эпителий, бириктирувчи тўқима, 
мушак ва нерв ҳужайралари эмбрионал варақлардан ривожланса, етилган 
даврида дифференциалланган аъзоларнинг турли қисмларида жойлашган 
камбиал ҳужайралар учрайди. Қон ишлаб чиқарувчи органлардаги камбиал 
ҳужайралар «ўзак ҳужайралар» деб юритилади. Ҳозирги кунда кўпгина 
ҳужайралар қаторлари учун ўзининг ўзак ҳужайралари мавжуд эканлиги 
аниқланган. Бу ҳужайралардан сунъий шароитда маълум бир тўқималар 
(масалан тери, бириктирувчи тўқималар) яратиш устида самарали ишлар 
олиб борилмоқда. 
Ҳамма ҳужайралар маълум муддатда яшайди. Масалан, эритроцитлар 
120 кунгача, эпидермис ҳужайралари 4-10 кун ва ҳоказо. Нерв ва юрак мушак 
тўқимаси ҳужайралари организмнииг бутун ҳаѐти давомида янгиланмайди, 
деган фикрлар ҳам бор.