Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

1.
 
Катаген
босқич
.
1-2 ҳафта давом этади. Соч илдизида митоз тўхтаб, янги 
ҳужайра ҳосил бўлмайди. Ҳужайралар мугузланиб, соч колбасига айланади. 
Колба юқорига кўтарилади ва соч фолликули калта бўлиб қолади, ички 
эпителиал қин ҳужайралари емирилиб кетади. Ташқи эпителиал қин қопча 
ҳосил қилади. Қопча асосидаги ҳужайралар ҳисобига (камбиал ҳужайралар) 
соч ўсади ва янги соч пайдо бўла бошлайди. 
2.
 
Телоген
босқич (тинчлик босқичи) 2-4 ой давом этади. Бунда соч колбаси 
кейинги циклгача туриб қолиши мумкин, телоген босқичдан сўнг аноген 
босқичи бирдан бошланиши мумкин. 
3.
 
Аноген
босқич. Соч сиклининг асосий даврини ташкил этади ва 2-5 
йилгача давом этади. Бу босқич давомида янги фолликул ҳосил бўлади, 
унинг таркибида мағиз, пўстлоқ модда ташкил топади. Янги соч ўсиши 
оқибатида эски соч тушиб кетади ва янги соч эпидермис устига чиқади. 
Тирноқ 
Тирноқэпидермисҳосиласибўлиб, 
қаттиқ, 
мугузланганпластинкаларданиборат. Тирноқнингтараққиѐти, ҳомиланинг 3-
ойиданбошланади. 
Даставвал, 
тирноқўрниҳосилбўлади. 
Оѐқвақўлбармоқучларинингташқиюзасиниқоплаганэпителийқалинлашиб, 
ўзинингостидаѐтганбириктирувчитўқимагаботибкирадиватирноқшаклланабо
шлайди. 
Тирноқжудасекинўсадиваэмбрионҳаѐтинингохиридагинатўлашаклланади. 
Тирноқда
тана
, 
илдиз
, 
иккита
ѐн
ва
эркин
кисмлартафовутқилинади. 
Танаси тарноқ ўрнида жойлашса, ѐн қирғоқлари тери бурмалари тагига кириб 
туради. Тирноқнинг эркин қирраси тирноқ эгатидан чиқиб туради (расм 
15.7). 

---

628 
 
 
Расм 
15.7. Тирноқнингсхематик 
тузилиши: 
1 - тирноқ пластинкаси 
2 
- 
тирноқ 
ости 
пластинкаси 
(эпидермиснинг Мальпиги 
қавати) 
3 – дерманинг сўрғичли 
қавати
4 – тирноқ ўрни
5 – орқа тери бурмаси
6 – тирноқ матрикси
7 – бириктирувчи тўқима 
толалари
8 
– бармоқнинг суяк 
фалангаси 
Тирноқнинг илдизи тирноқ ѐриғига кириб турган асоси ҳисобланади. 
Илдизнинг бир қисмигина тирноқ ѐриғидан хира ва оқиш ярим ой шаклида 
(айниқса, катта бармоқлар тирноғида) кўриниб туради. Тирноқ илдизининг 
тирноқнинг ўсишини таъминловчи кам дифференциаллашган ҳужайралари 
тирноқ матритасини ташкил этади. Матрица ҳужайралари мунтазам бўлиниб, 
мугузланиб 
туради. 
Мугузланган 
эпителей 
тангачалари 
тирноқ 
пластинкасига силжиб киради ва натижада тирноқ ўсади. Тирноқ кунига 
ўртача 0,12 мм гача ўсади. 

---

629 
Тирноқ ўрни эпителий ва дермадан иборат. Эпителий эпидермиснинг 
ўсувчи қаватидан ташкил топган. Эпителий устида жойлашган тирноқ 
пластинкаси бир-бирига зич черепитасимон жойлашган ясси полигонал 
шаклдаги мугуз тангачалардан тузилган. Тирноқ ўрни эпителийси ҳисобига 
тирноқ пластинкаси қалинлашса, матрица ҳисобига тирноқнинг узунасига 
ўсиши таъминланади. Тирноқ ўрнининг дермаси бармоқ суяклари билан 
ѐпишиб ѐтади. Дерма соҳасида сўрғичлар бўлмайди. Дерманинг тирноқ 
соҳаси қон томирларга ва нерв охирларига бой. Бу эрда дерманинг 
перпендикуляр жойлашган толалари тўғридан-тўғри суяк усти пардасининг 
толалари билан қўшилиб суякқа алоқадор бў-либ қолади. Бундай тузилиш 
амалий медитинада муҳим ролъ ўйнайди (тирноқда бошланган яллиғланиш 
жараѐни суяк жаро-ҳатланишига сабаб бўлиши бунга мисол бўла олади).