Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
ПЕРИФЕРИК ЭНДОКРИН БЕЗЛАР 
Эндокрин безларнинг бранхиоген гуруҳи жабра чўнтаклари 
куртакларидан ривожланади ва у қалқонсимон без ҳамда қалқонсимон 
без олди безларини ўз ичига олади. Қалқонсимон ва қалқонсимон без 
олди безлари нафақат умумий тараққиѐт манбаига эгалиги билан, балки 
функционал жиҳатдан ҳам бир-бири билан боғлиқ. Улар метаболик ҳолат 
ва организмнинг ички муҳит доимийлигини сақлашда асосий ўрин 
эгаллайди: мазкур безларнинг гормонлари (тироксин, кальцитонин, 
паратгормон) асосий модда алмашинуви ва қондаги кальций 
концентрациясини бошқаради.
 
ҚАЛҚОНСИМОН БЕЗ (
GLANDULA THYROIDEA)
 

---

399 
Қалқонсимон без турли тараққиѐт манбаига эга ўзак ҳужайралардан 
ривожланувчи эндокриноцитларнинг икки ҳужайравий дифферонини ўз ичига 
олади: 1) Т-тироцитлар (фолликуляр ҳужайралар), энг кўп сонли бўлиб, 
улар йодсақловчи гормонлар - тироксин (Т
4
) ва трийодтиронин (Т
3
) 
ишлаб чиқаради ва 2) тирокальцитонин гормони ҳамда бошқа қатор 
пептидларни 
ишлаб 
чиқарувчи 
С-тироцитлар
(парафолликуляр 
ҳужайралар). 
Тироксин 
ва 
трийодтиронин 
ҳужайралардаги 
оксидланиш 
жараѐнларининг кучли стимуляторлари ҳисобланади ва бунда 
трийодтирониннинг фаоллиги 5-10 марта юқорироқ ҳисобланади. Мазкур 
гормонлар модда алмашинуви, оқсиллар синтези, газ алмашинуви, 
карбонсув ва ѐғ алмашинуви жараѐнларини кучайтиради. Тиреоид 
гормонлар ҳужайра ва тўқималарнинг ривожланиши, ўсиши ва 
дифференциалланишига сезиларли таъсир кўрсатади, улар суяк 
тўқимасининг 
ривожланишини 
тезлаштиради. 
Қалқонсимон 
без 
гормонлари айниқса, нерв тўқимасининг ривожланишига катта таъсир 
кўрсатади. Қалқонсимон без етишмовчилигида бош мия ҳужайралари ва 
тўқималарининг дифференцировкаси тўхтайди, инсоннинг рухий 
ривожланиши 
бузилади. 
Тиреоид 
гормонлар 
тўқималардаги 
регенерацион 
жараѐнларга 
рағбатлантирувчи 
таъсир 
кўрсатади. 
Қалқонмисон безнинг нормал фаолияти учун йод ичимлик суви ва озиқ-
овқат маҳсулотлари билан организмга тушиши зарур. Қалқонсимон 
безнинг йод сақламайдиган учинчи хил гормони - тирокальцитонин – 
кальций ва фосфор алмашинувини бошқаришда иштирок этади.