Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Тараққиѐти.
Тери ривожланишининг эмбрионалмаънбалари – 
эктодерма, мезодерма ва нерв найидир. Эктодермадан эпидермис, 
мезодерманинг дерматомларидан хусусий тери - дерма ҳамда тери ости ѐғ 
қатлами – гиподермавужудга келса, нерв найидан нерв толалари, нерв 
охирлари, меланоцитлар ва Меркел ҳужайралари ҳосил бўлади. 
Пушт тараққиѐтининг биринчи ҳафталарида эпидермис бир қават ясси 
ҳужайралардан иборат, кейинчалик бу ҳужайралар «баландлашади». 
Эмбрион ҳаѐтининг 1-ойи охирларида у икки қаватли бўлади. 3-ойга келиб, 
эпителий ҳужайраларининг кўпайиши туфайли, эпидермис кўп қаватлига 
айланади. Ҳомиланинг 4 ойлик давридан бошлаб, энг сиртқи 2-3 қават 

---

603 
ҳужайралар яссилашади, 5 ойлик ҳомилада эпидермиснинг донадор ва мугуз 
қаватлари фақтат қўл ва оѐқ кафтларида пайдо бўлади. 7-ойдагина терининг 
ҳамма юзаси бўйлаб эпидермис базал, тиканаксимон ҳужайралар қавати ва 
мугуз қаватларга ажралади. Ялтироқ қават эса анча кеч пайдо бўлади. 
Эпидермиснинг ривожланиши билан терининг бириктирувчи тўқимали 
асоси ҳам тараққий эта боради. Дерма ва гиподерманинг ривожланиши, 
юқорида 
таъкидланганидек, 
дерматомлардан 
бошланади. 
Пушт 
тараққиѐтининг 2-ойигача дерма мезенхима ҳужайраларидан, майда қон 
томирлардан ва кўп миқдорда аморф моддадан ташкил топган бўлади. 2-
ойнинг охирига келиб мезенхима ҳужайралари фибробластларга айлана 
бошлайди. 3-ойларда коллаген толалар ва қон томирлар ҳосил бўла 
бошлайди. Шу вақтнинг ўзида тери ҳосилаларининг эпителиал куртаклари 
пайдо бўла бошлайди. Даставвал эпидермис ва дерма ўртасидаги чегара 
мутлақо текис бўлади. Ҳомила ҳаѐтининг ўрталарида бириктирувчи 
тўқиманинг эпителийга ботиб кириши натижасида дермаинг сўрғичлари 
вужудга келади ва бу чегара нотекис бўлиб қолади. Эластик толалар эса 
ҳомила ҳаѐтининг охирги ойларида пайдо бўлиб, тараққиѐти 25 ѐшларгача 
давом этади. Эмбрион ривожлана билан терида дифференциалланган 
ҳужайра элементлари ортиб борса-да, ҳомила ҳаѐтининг сўнгги даврида ҳам 
сўрғичли қават, қон томирлар ва тери ҳосилалари атрофида кўплаб кам 
дифференциаллашган, камбиал ҳужайралар сақланиб қолади.