Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Талоқда қон айланиши.
Талоқ дарвозасидан талоқ артерияси киради. 
Артерия трабекулалар бўйлаб тармоқланади ва бу тармоқлар трабекула 
артериялари номини олади. 

---

560 
Расм 
13.6. 
Талоқда 
қон 
айланишининг схемаси. 
1 – талоқ артерияси; 2 – 
трабекуляр артерия; 3 – 
пулпар артерия; 4 – марказий 
артерия; 5 – бармоқсимон 
артериялар; 6 – синусга 
очиладиган 
элипссимон 
капилляр 
– 
ѐпиқ 
қон 
айланиши; 7 – қизил пулпа 
синуси; 8 – пулпар вена; 9 – 
трабекула венаси; 10 – талоқ 
венаси; 11 – қизил пулпа; 12 – 
оқ пулпа; 13 – маргинал 
синус. 
Сўнг трабекула артерияси трабекуладан қизил пулпага ўтади ва бу ерда 
пулпа артерияси деб аталади. Бу артериянинг ташқи пардасида кўп миқдорда 
эластик толалар бўлиб, улар томирларнинг чўзилиши ѐки қисқаришини 
таъминлайди. Артерия лимфатик фолликулга кириш олдидан Т-, Б-
лимфоцитлар ва плазмоцитлардан иборат лимфатик қин билан ўралади. Бу 
қинларни оқ пулпанинг ўсимтаси деб ҳисоблаш мумкин. Артерия лимфатик 
фолликулнинг чекка қисмидан ўтади ва марказий артерия ѐки фолликул 
артерияси деб аталади. Фолликулдан чиққанидан сўнг марказий артерия 
ўзаро анастомоз ҳосил қилган бир неча тармоқчаларга бўлинади. Булар 
попуксимон ѐки бармоқсимон артериолалар дейилади. Попуксимон 

---

561 
артериолаларнинг дистал қисмлари йўғонлашиб, эллипссимон ѐки гилзали 
артериолалар номини олади. Бу артериолалар эндотелийсида қисқарув 
хусусиятига эга бўлган ипчалар, деворида эса ретикуляр толалар ва мушак 
ҳужайраларидан иборат муфта жойлашган. Бу муфталар вена синусларига 
қон оқиб боришини бошқаришда ўзига хос сфинктер вазифасини бажаради. 
Капиллярларнинг веналарга ўтиши очиқ ва ѐпиқ қон айланиш йўллари 
орқали бўлади. Очиқ қон айланишда капиллярлар бевосита пулпанинг 
ретикуляр тўқимасига очилади. Ёпиқ қон айланишда эса капиллярлар 
бевосита вена синусларига қуйилиб, вена синусларидан талоқ вена системаси 
бошланади. 
Талоқда кўпроқ ѐпиқ қон айланиши кузатилиб, бунда қоннинг тез 
оқиши рўй беради. Очиқ қон айланишида эса қоннинг секин оқиши қон 
ҳужайраларининг макрофаглар билан бўлган контактини таъминлайди. 
Вена синуслари ўзига хос тузилишга эга; уларнинг диаметри қон 
билан тўлишига қараб 20 мкм гача бўлади. Синус девори узунчоқ 
ҳужайралар билан қопланган ва булар орасида ҳужайралараро ѐриқлар ѐки 
тешиклар бўлади; бу тешиклар орқали муайян шароитларда эритроцитлар 
ўтиши мумкин. Синуслар эндотелийси атрофидаги ретикуляр тўқима билан 
чамбарчас боғланган бўлиб, эндотелий ҳужайралари сиртдан ҳалқа 
шаклидаги ретикулин толалари билан ўралган. 
Вена синусларидан қон трабекула веналарига ўтади; бу веналар 
мушаксиз 
типдаги 
веналардир. 
Уларнинг 
девори 
трабекуланинг 
бириктирувчи тўқимасига зич ѐпишган эндотелий ҳужайралари қаватидан 
иборат, холос. Трабекула веналари эса ўзаро қўшилиб, талоқ венасини ҳосил 
қилади. Талоқ венаси органнинг дарвозаси соҳасида ташқарига чиқади ва 
жигарга қон олиб борувчи портал (дарвоза) венага қуйилади. Шундай қилиб, 
талоқдан келадиган қон даставвал жигарга кириб, у ерда тозаланади, қайта 
ишланади ва шундан кейингина умумий қон айланиш доирасига тушади. 
Турли хил жигар касалликларида, масалан циррозларда, талоқнинг 

---

562 
катталашиши (спленомегалия) ундан қон чиқиб кетишининг қийинлашуви 
туфайли содир бўлади. Бу ҳолат жигар дарвоза венасида қон босимининг 
ошиб кетиши (портал гипертензия) билан кечади.