Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Донадор қават
нейронларга жуда бой. Донадор қаватни ҳосил 

---

352 
қилувчи асосий ҳужайралар – доначалар ѐки донача нейронлар (neuronum 
granuloformis), деб аталади. Уларнинг цитоплазмаси кам, кичик (5-8 мкм) 
перикариони думалоқ ва нисбатан йирик ядро билан тўлиб туради. 
Ҳужайранинг танасидан 3-4 та калта дендрит чиқади ва шу қаватнинг ўзида 
қушларнинг панжасига ўхшаб шохланиб тугайди. Донача нейронларнинг
дендритлари миячага келган қўзғатувчи (афферент) мохсимон толалар 
билан синаптик алоқага кириб, ―мияча коптокчалари‖ (glomerulus 
cerebellaris), деб аталган ўзига хос тузилмаларни ҳосил қилади. Донача 
ҳужайраларнинг аксонлари молекуляр қаватга етиб боради ва ерда Т 
шаклида мияча бурмалари бўйлаб пўстлоқ юзасига параллел равишда икки 
томонга йўналган иккига тармоққа ажралади. Ушбу параллел толалар катта 
масофани босиб ўтиб, кўпгина ноксимон ҳужайралар дендритларининг 
шохчаларини кесиб ўтади ва улар билан ҳамда саватсимон ва юлдузсимон 
нейронларнинг дендритлари билан синапслар ҳосил қилади. Шундай қилиб, 
донача ҳужайраларнинг аксонлари мохсимон толалардан олган қўзғалишни 
узоқ масофадаги кўпчилик ноксимон ҳужайраларга узатади. 
Миячани 
донадор 
қавати 
ҳужайраларининг 
иккинчи 
хили 
тормозловчи йирик юлдузсимон Голжи нейронларидир (neuronum stellatum 
magnum). Уларнинг икки: калта аксонли ва узун аксонли турлари фарқ 
қилинади. Калта аксонли нейронлар (neuronum stellatum breviaxonicum) 
ганглионар қаватнинг яқинида ѐтади. Уларнинг шохланган дендритлари 
молекуляр қаватда тарқалади ва параллел толалар – донача ҳужайраларни 
аксонлари билан синапслар ҳосил қилади. Аксонлари донадор қаватга, 
мияча коптокчаларига йўналади ва мохсимон толалар синапсларидан 
олдинроқда донача ҳужайралар дендритларининг охирги шохчалари билан 
синапслар ҳосил қилиб тугайди. Юлдузсимон нейронларнинг қўзғалиши 
мохсимон толалардан келаѐтган импульсларни тўсиб қўйиши мумкин. Узун 
аксонли юлдузсимон нейронларнинг (neuronum stellatum longiaxonicum) 
баъзи бирлари донадор қаватда жуда кўп шохланувчи дендритлар ва оқ 

---

353 
моддага чиқувчи аксонлар тутади. Ушбу ҳужайралар мияча пўстлоғининг 
турли соҳалари ўртасидаги алоқаларни таъминлайди, деб тахмин қилинади. 
Ҳужайраларнинг учинчи хилини урчуқсимон горизонтал нейронлар 
ташкил қилади. Улар кўпроқ донадор ва ганглионар қаватлар чегарасида 
жойлашади, кичкина чўзинчоқ танасидан икки томонга, ганглионар ва 
донадор қаватларда тугайдиган узун горизонтал дендритлар кетади. Ушбу 
ҳужайраларнинг аксонлари донадор қаватда коллатераллар беради ва оқ 
моддага ўтиб кетади (расм 9.8)