Choriyev Anvar

Manbadagi asarning umumiy xarakteri. Manbadagi asarning umumiy xarakteri deganda, asar mazmunining umumiy tarixga, masalan, «Tarixi Tabariy»,
«Ravzat us-safo», «Jomi ut-tavorix» kabi asarlarga xos xususiyatlarini aniqlash




¹ Axmedov B. O`zbekiston xalqlari tarixi manbalari. T., 1991. 17- bet
<sup>2</sup> Shu yerda: 20- bet
nazarda tutiladi. Yoki sulolalar tarixi-«Tarixi Bayhaqiy», «Tarixi salotini mang`itiya» kabi asarlarga xos xususiyatlarni aniqlash tushuniladi.
Bulardan tashqari yana xotira xarakterdagi manbalar- «Temur tuzuklari»,
«Boburnoma», «Tarixi Rashidiy» kabi asarlar xususiyatlari ham mavjud.
Sof tarixiy asarlardan tashqari manba sifatida yana tazkiralar-shoirlar, adiblar va tasavuf namoyondalari to’g`risidagi majmualar ham katta ilmiy tarixiy ahamiyatga ega.
Din namoyondalar to’g`risida agiografik xarakterdagi asarlar ham muhim tarixiy manba bo’lib xizmat qilishi mumkin. Bulardan tashqari yozma yodgorliklardan, ayniqsa, maktublar va hujjatlar namunalaridan manbashunoslik darslarida va shu sohaga oid maxsus tadqiqotlarda foydalanish mumkin¹.
Bu yerda keltirilgan asar xarakteri to’\risidagi ma’lumotlar bakalavrlar uchun kifoya deb hisoblayman. Yozma manba va undagi asar to’\risidagi boshqa tafsilotlar maxsus ilmiy tadqiqotlarda istifoda etiladi.
Asar tarkibining tahlili. An’anaga ko’ra, tarixiy asarlar «Bismillohi Rahmonu Rahim» so’zidan keyin hamd, tahmid – Allohga hamdu sano bilan boshlanadi. So’ngra na’t - Muhammad Payg`ambarning ta’rifi, maqtovi bitiladi. Yana to’rt sahobalar – Xalifai Roshidin ya’ni to’g`ri yo’ldan yurgan xalifalar - Abubakr Siddiq, Umar, Usmon va Alilarning madhi o’rin oladi. Shundan keyin tarixchi o’z asariga homiylik qilgan shaxsni ulug`laydi. Alohida ibora «Ammo ba’d» so’zidan so’ng muallif o’zi va yozmoqchi bo’lgan asari to’g`risida ixcham ma’lumot yoki shu xususida ayrim tafsilotlarni zikr etadi. Buni mualliflar muqaddima yoki debocha deb ataydilar. Mana shundan so’ng asarning asosiy mazmuni bayon etiladi. Tarixiy asarlarda asosan ikki uslubda voqealar bayon etiladi².

1. 
   Xronologik tartibda ya’ni yilma-yil. Bu tartibda «Tarixi Tabariy»,
   

«Mujmali Fasixiy», «Matla’ as-sa’dayn» va «Boburnoma» kabi asarlar yaratilgan.

1. 
   Axmedov B. O`zbekiston xalqlari tarixi manbalari. T., 1991. 63 -68, va boshqa betlar.
   
2. 
   Habibullayev A. Adabiy manbashunoslik va matnshunoslik, Toshkent, 2000. 37-bet
   

2. 
   Tarixiy asarlarda eng muhim voqealar alohida sarlavha ostida bayon etiladi.
   

Bundan tashqari turli hududlarda yuz bergan voqealar alohida bayon etilishi mumkin. Yana ayrim tarixiy asarlarda yuqoridagi usullar aralash holida ham kelishi mumkin.