Choriyev Anvar

Kodikologik ma’lumot. Kodikologik ma’lumot yoki tahlil deganda yozma manba, uning muallifining nomlari va noyob qo’lyozmalar to’g`risidagi ma’lumotlarni bayon etish tushuniladi. Bunday ma’lumotlar 5 dan 9 gacha bo’lishi mumkin. (Bundan ortiqcha ma’lumot talabani e’tiborini susaytirishi mumkin). Bular kodikologik yoki qo’lyozma to’g`risidagi ma’lumotlar hisoblanadi. Kodikologiya so’zi lotincha ñodex-kodeksdan olinga bo’lib qo’lyozma kitobning o’ziga xos xususiyatlarini anglatadi.
Kodikologik ma’lumotlar asar nomidan tashqari yana quyidagilardan iboratdir:

1. 
   Muallifning nomi (hayot yillari);
   
2. 
   Asarning yaratilgan vaqti;
   
3. 
   Qo’lyozmaning tartib raqami va saqlanayotgan joyi;
   
4. 
   Eng qadimgi qo’lyozmaning yaratilgan vaqti va joyi;
   
5. 
   Qo’lyozmaning varaqlar soni va o’lchami.
   

Ularning ayrimlarini B.A.Ahmedov manbaning tashqi belgilari-qo’lyozma muqovasi, qog`ozi va xatidan tashqari asarning yozilgan vaqti, joyi, muallifi, yozilish sabablari, asar yozilgan vaqtdagi ijtimoiy-siyosiy muhit, deb tushuntiradi<sup>1</sup>.
Bular qo’lyozma asar to’g`risidagi eng ixcham kodikologik ma’lumot hisoblanadi.
Asar muallifi va uning yashagan davri.Qo`lyozmadagi asar muallifi va uning yashagan davri t¢ђrisida ixcham ma’lumot keltirilishi zarur. Odatda sharš tarixchilari nomlari ixcham tarzda va to`la keltirilishi, imkon darajasida nomlar originalda ya’ni arab alifbosida berilishi kerak. Muallifning tuђilgan yili va vafoti, yaratgan asosiy asarlari, ularning qisqacha mazmuni keltirilishi maqsadga muvofišdir. Shuningdek, muallif yashagan davr, jamiyat to`g`risida ham talabalarga tushuncha berish zarur.
Asarning tarkibi va mazmuni taќlili. Talabalarga manbaning kodikologik xusiyatlaridan tashqari yozma manbalardagi asarning tarkibi va umumiy mazmunini ham tushuntirish lozim. Bularni B.A.Ahmedov manbaning ichki belgilari deb atagan². Asar mazmuni va uning tarkibini tushuntirishda pedagoglar talabalarga quyidagi ilmiy ma’lumotlarni berishi zarur deb hisoblayman.

1. 
   Asarning umumiy xarakteri;
   
2. 
   Asarning tarkibini tahlili;
   
3. 
   Asarning mazmunini tahlil qilish, g`oyaviy-siyosiy saviyasi va ilmiy qiymatini aniqlash masalalari nazarda tutadi;
   
4. 
   Asarning o’ziga xos xususiyatlari;
   
5. 
   Asarning o’z sohasiga qo’shgan yangiligi va uning ilmiy ahamiyatini aniqlash.