Cho'kindi tog' jinslari va ularning tasnifi. Choʻkindi togʻ jinslari

topgan.

Lyosslar quyidagi xususiyatlariga qarab ajratiladi: 1. Rangi sarg’ish, och malla

sarg’ish. 2. Serg’ovak. G’ovaklarini oddiy ko’z bilan ko’rish mumkin, diametri

3mm gacha. G’ovaklik jins xajmining 45-50% ni tashkil etadi 3. Kaltsiy va

magniy karbonat tuzlari jins massasining 5% dan ko’prog’ini tashkil etadi. 4.

Lyoss qatlamida qum va shag’al linzalari bo’lmasligi kerak. 5. Jinsni tashkil

qiluvchi zarrachalarning 50% dan ko’pi 0,05mm dan 0,001mm gacha bo’lishi,

0,001mm dan kichik zarrachalar 10% gacha bo’lishi va 0,25mm li

zarrachalarning bo’lmasligi. 6. Jarliklarda vertikal tarzda ajralish xususiyatiga

ega. 7. Uzoq vaqt suv ta'sir etganda o’z massasi ta'sirida cho’kishi. 8. uqori

darajada suv o’tkazuvchanligi. 9. Quruq xolda qattiq, namlanganda tez ivib loy

xoliga kelishi. 10. Tarkibida tez eriydigan tuzlarning ko’p miqdorda bo’lishi.

Lyoss va lyossimon jinslar paydo bo’lish va olib borib yotqizilishi sharoitiga

qarab eol, prolyuvial, elyuvial, delyuvial, allyuvial va flyuvio-glyatsial turlarga

ajratiladi. 

Tsementlangan cho’kindi jinslar. Tabiatda chaqiq yumshoq jinslar faqat 

qatlamlanib, zichlashib tarqalmasdan, balki yer ostida siljiyotgan suvlar eritib

olib kelgan oxak, magniy, temir, kremniy va gil moddalar ta'sirida tsementlanishi

xam mumkin. Bu xolda moddalar yumshoq jinslar oralariga kirib cho’kishi,

natijasida jins zarrachalarini bir-biriga biriktirib tsementlaydi. Natijada

konglomerat (shagaltosh), brekchiya (qirrali tosh), qumtosh, alevrolit, argillit va

boshqa jinslar hosil bo’ladi. 

Konglomyerat (shag’altosh) - silliqlangan shag’al, brekchiya - qirrali (sheben)

jinslarining temir, fosfor, oxak, kremniy yoki gilli moddalar bilan tsementlanib

birikishidan hosil bo’ladi. Xajmiy og’irligi 1500 - 2900 kgG`m3. Mustaxkamligi

5 dan 160 MPa gacha.

Qumtoshlar qumlarning tsementlanishi natijasida paydo bo’ladi. Ayniqsa,

kremniy oksidi yordamida birikkan, tsyementlangan qumtoshlar mustaxkam va

nurash jarayoniga chidamli bo’ladi. Xajmiy ogirligi 1800 - 2500 kgG`m3,

mustaxkamligi 5...200 MPa.

Alyevrolitlar qumoq tuproqning tsementlanishidan hosil bo’ladi. Alevrolitlar

jichlashgan jins bo’lib, suvda ivimaydi va o’z xossalariga ko’ra qumtoshlarga

yaqin turadi.

Argillitlar - tsementlangan gil tuproq bo’lib, suvda ivimaydi. Tsementlanish va

yangi jins hosil bo’lish jarayonida birlamchi gilli moddalarning bir qismi xlorit,

muskovit va boshqa minerallarga aylanadi. 

Kimyoviy cho’kindi tog’ jinslari. Kimyoviy tog’ jinslari eritmalardagi 

kimyoviy moddalarning cho’kishidan hosil bo’ladi. Bunday jarayon dengiz va

okean suvlarida, qurib borayotgan suv xavzalarida, sho’r suvli buloqlarda

kuzatiladi. Kimyoviy tog’ jinslariga oxaktosh, dolomit, angidrit, gips osh tuzi

kiradi.  Oshtuzi - qatlamlar xolida sho’r kullar va dengiz kultiklaridagi yotkiziklar

orasida uchraydi. Osh tuzining rangi hosil bo’lish sharoitiga va tarkibidagi

aralashmalarga qarab, oq, sariq, qizil, havo rang bo’ladi. Suvda oson eriydi.

Asosan u galit (NaCl) mineralidan tashkil togan. Gips va angidrit  bug’lanish kuchli bo’lgan va suvi oqib chiqib ketmaydigan dengiz qo’ltiqlarida tuzlarning cho’kishidan hosil bo’ladi. Gips mayda donli zich yoki tolasimon oq, kulrang, sariq rangdagi jinsdir. Xajmiy og’irligi 2200