Chizmachilik

Silindrik tishli g‘ildiraklarni shartli tasvirlash. Chizmada tishli g‘ildiraklarni 
shartli  tasvirlash  qabul  qilingan  (8.3-shakl).    G‘ildirakning  tashqi  d
t
  diametri 
tishlarning  tashqi  cho‘qqilari  orqali  o‘tadi  va  u  asosiy  yo‘gon  tutash  chiziqda 
chiziladi  va  tishli  g‘idirakning  tashqi  konturi  hisoblanadi.  G‘ildirakning  o‘yiqlari 
aylanasi  d
i
  chizmada  ingichka  tutash  chiziqda  chiziladi.  Boshlang‘ich  aylana 
diametri d shtrix-punktir chiziq bilan ifodalanadi. 
Bosh  ko‘rinishdagi  qirqimda  tishlar  shartli  qirqilmagan  tasvirlanadi. 
Tishlarning yo‘nalishi qiyshiq yoki shevronli bo‘lsa, ingichka chiziq bilan ularning 
bir  qismi  ko‘rsatiladi  (8.3-shakl  b,  c).  Ko‘rinmaydigan  elementlarini  tasvirlash 
shart emas. 
 8.3-shakl 
Tishli  g‘ildiraklarning  konstruksiyasi  va  ularni  tayyorlash  usullari  ularning 
o‘lchamlariga  va  ko‘plab  ishlab  chiqarishga  bog‘liq.  Tishli  g‘ildirak  va  valning 
o‘lchamlari nisbatiga qarab, ularni bir butun val-shesternya ko‘rinishida (8.4-shakl, 
d) yoki alohida-alohida ishlab chiqariladi. Val-shesternyalarni yakka tartibda ishlab 
chiqarish  lozim  bo‘lsa  -  prokat  usulida,  ko‘plab  ishlab  chiqarilsa  -  quyma  yoki 
shtampovkalash usulida ishlab chiqariladi. 

---

189 
 
S ≥ 2m bo‘lsa, tishli g‘ildirakda gupchak ishlanmaydi (8.4-shakl, a).  
   8.4-shakl 
Tishli g‘ildirakning tashqi diametri  d
t
  ≥  150  mm  bo‘lsa,  yengillatirish  uchun 
1,2 mm li gardish tayyorlanadi (8.4-shakl, b).  Gupchak eni tish enidan katta bo‘lsa, 
birdaniga  ikkita  g‘ildirakda  tish  o‘yishni  tashkil  qilish  maqsadida,  gupchakni  bir 
tomonga siljitib tayyorlash lozim (8.4-shakl, b, c).  
Shevronli  tishli  g‘ildiraklarda  tish  balandligi  kaltaroq  bo‘lib,  h=2,5m; 
e=(10…15)m;  s=(2,5…4)m,  qolgan  parametrlari  silindrik  tishli  g‘ildiraklar  kabi 
olinadi. 
8.4-shakl,  b  da  silindrik  tishli  g‘ildirakning  ish  chizmasi  ko‘rsatilgan.  Bosh 
ko‘rinishda g‘ildirakning barcha elementlari aniq tasvirlanganligi uchun uning yon 
ko‘rinishida faqat val teshigi shponka ariqchasi uchun ko‘rsatilgan. 
Tishli  g‘ildirakning  chizmasini  chizish  uchun,  dastlab,  uning  moduli  va 
tishlarining soni ma’lum bo‘lishi kerak. 
Misol:  Silindrik  tishli  g‘ildirakning  moduli  m=5,  tishlar  soni  z=25  berilgan 
bo‘lib, uning chizmasi chizilsin (8.5-shakl). 
Silindrik  tishli  g‘ildirakning  chizmasini  chizishda,  avval,  uning  boshlag‘ich 
aylana  diametri  d(d

z)  aniqlab  chiziladi.  Keyin  unga  nisbatan  tishlar  balandligi  h
a
 
va  h
f   
lar  aniqlanib,  tashqi  chiqiqlar  aylanasi  d
t
  hamda  ichki  o‘yiqlar  aylanasi  d
i 
chiziladi (8.5-shakl, a). 
Qolgan  konstruktiv  yasashlar  keltirilgan  tenglamalar  yordamida  parametrlari 
aniqlanib chizib chiqiladi (8.5-shakl, b). 

---

190 
 
    
  8.5-shakl 

---

191