Chizmachilik

Silindrik  tishli  g‘ildiraklar  (GOST  16532-70).  Friksion  (ishqalanish) 
uzatmada ikki silindrik g‘ildirak o‘zaro ishqalanib harakt qiladi. O‘zaro ishqalanib 
aylanma  harakat  qilayotgan  silindrlarni  boshlangich  slindrlar  deb  qabul  qilib, 
ularning  diametrlarini  boshlang‘ich  yoki  bo‘luvchi  aylanalar  diametri  deb 
hisoblash  mumkin.  Tishli  g‘ildirak  chizmasida  bunday  aylanalar  shtrix-punktir 
chiziq  bilan  tasvirlanadi.  G‘ildirak  tishlarining  kallaklari  shu  boshlang‘ich 
aylanadan  yuqorida,  tish  oyog‘i  (tubi)ning  qismlari  shu  boshlang‘ich  aylananing 
ostida  joylashadi.  Shunday  qilib  boshlang‘ich  yoki  bo‘luvchi  aylana  tishlarni 
ikkiga ajratuvchi aylana hisoblanadi. 
Har  qanday  g‘ildirakni  chizmasini  chizish  shu  boshlang‘ich  aylanadan 
boshlanadi.  Qolgan  geometrik  parametrlari  quyidagi  tenglamalar  yordamida 
aniqlanadi (8.2-shakl). 

 
boshlang‘ich (bo‘luvchi) aylana diametri  
– d=mz; 

 
tish kallagining balandligi    
 
 
– h
a
=m; 

 
tish oyog‘ining balandligi    
 
 
– h
f
=1,25m; 

 
tishning umumiy balandligi   
 
 
– h=2,25m; 

 
tashqi (chiqiqlar) aylanasi diametri  
 
– d
t
=m(z+2); 

---

187 
 
     8.2-shakl 

 
ichki o‘yiqlar (tish oyog‘i) aylanasi diametri    – d
i
=d-2,5m; 

 
val uchun aylana diametri    
 
 
– d≈0,2d
gup
; 

 
tishli g‘ildirak qalinligi  
 
 
 
– b=(8…10)m; 

 
gupchak diametri  
 
 
 
 
– d
gup
=(16…2)d
v
; 

 
gardish diametri 
 
 
 
 
– d
gar
=d-(6…10)m;  

 
disk (mustahkamlash devori) qalinligi    
– k=0,3b; 

 
diskdagi yengillashtirish teshiklari diametri  
– d
e
=0,25(d
gar
-d
gup
); 

 
diskdagi yengillashtirish teshiklarining markazlari 
diametri                                                                 – D=0,5(d
gar
+d
gup
);  

 
gupchakning uzunligi  
 
 
 
  – l 
gup
=1,1b; 

 
shponka  uchun  o‘yiq  o‘lchamlari  standartda  belgilangan  jadvaldan 
olinadi. 
Tishlarning  normal  qadami  P
t
,  doiraviy  tishning  normal  qalinligi  S
n 
boshlang‘ich  aylana  bo‘yicha  o‘lchanadi.  Boshlang‘ich  aylananing  uzunligi  P
t  
qadamning  z  tishlar  soniga  ko‘paytirilgan  qiymatiga,  ya’ni  P
t

z  ga  teng.  Demak 
aylana uzunligi 

d=P
t

z bo‘ladi. Bundan boshlang‘ich aylana diametri