Chizma 9 для Шарка indd

15.1-chizma. 15.2-chizma.
15.4-chizma.
1. Detallardan birini frontal yoki izometrik aksonometriyada chizing va qirqi-
mini bajaring. o‘lchamlarini qo‘ying (15.4-chizma).
2. Detallardan birining frontal dimetriyasini chizing, qirqimini bajaring va 
o‘lchamlarini qo‘ying (15.5-chizma).
14.2-chizma, 
b
da qanday aksonometriyada qirqimni shtrixlash ko‘rsatilgan?
A. Trimetriyada. B. Izometriyada. C. Dimetiryada. D. Perspektivada.
15.3-chizma. 
10
10
16
16
16
30
10
10
15
R10
15
R7

---

35
15.5-chizma. 
16-§. KESIM VA QIRQIM TALAB QILADIGAN
DETALLARNING ESKIZINI CHIZISH
Ma’lumki, eskizlar to‘g‘ri burchakli proyeksiyalashga amal qilingan holda, 
ko‘zda chamalab, detalning qismlari orasidagi nisbatlarni saqlab, chizmachilik 
asboblari qo‘llanilmay, qo‘lda chiziladi. eskizlar millimetrlangan, kataklangan 
yoki oq qog‘ozlarda bajariladi.
eskizlar, asosan, detalning asliga qarab chiziladi. kerakli kesim va qirqim-
lar qo‘llanilib, eng kam ko‘rinishda chizishga harakat qilinadi. o‘lchamlari de-
talning aslidan o‘lchab qo‘yiladi.
Ishchi daftarga (kataklangan) eskiz chizishni yaxshi bilasizlar. endi oq 
qog‘ozga eskiz chizishni o‘rganamiz. Buning uchun avval o‘zaro parallel, go-
rizontal, vertikal, turli holatlardagi qiya hamda o‘zaro perpendikular chiziq-
larni qo‘lda chizish mashq qilinadi. Bundan tashqari, turli to‘g‘ri burchakli 
to‘rtburchak, kvadrat, aylana va uning yoylarini chizish orqali qo‘lni chizma 
chizishga o‘rgatib borish tavsiya etiladi.
Masalan, 16.1-chizmada podshipnik deb nomlanuvchi detalning as-
liga (bu yerda uning yaqqol tasviri berilgan) qarab tahlil qilinsa, ikkita 
ko‘rinishda (bosh va chapdan) chizilishi mumkin. shunda silindrning ost-
ki asosini plita bilan mustahkam bog‘lovchi qovurg‘alarni kesim orqali, 
silindrni esa profil qirqim orqali ko‘rsatish qulay hisoblanadi.
1. Eskiz chizish shartiga muvofiq ko‘rinish o‘rnilari to‘g‘ri to‘rtburchaklarda 
belgilab olinadi hamda detal asosi va silindrik qismi, qovurg‘alar chizib chiqi-
ladi (16.2-chizma, 
a
).

---

36
2. Detal konturi aniqlab olinadi va pro-
fil qirqim hamda kesim bajariladi (16.2­
chizma, 
b
).
3. Chizmalar o‘lchamlari aslidan o‘l-
chab olinadi. Bu yerda detalning asli 
bo‘lmaganligi uchun o‘lcham chiziqlari-
ga uning son qiymatlari qo‘yilmadi (16.2-
chizma, 
c
).
Yoki ushbu detal eskizini uchta ko‘-
rinishda chizib, qovurg‘alarning o‘zaro joy-
lashishini ustdan ko‘rinishida 
A–A 
qirqim 
orqali tasvirlash mumkin. shunda detalning 
asosi – plitaning shakli ham to‘liq ko‘rin gan 
bo‘ladi (16.3-chizma).
1. eskiz qanday chizma?
2. eskizlar qanday chiziladi?
3. eskizlarda kesim va qirqimlar nima uchun qo‘llaniladi?
o‘qituvchining topshirig‘iga binoan texnik detallardan birining eskizini chi-
zing.
eskizlarda o‘lchamlari qanday qo‘yiladi?
A. Chizilgan eskizdan o‘lchab. 
B. Detalning aslidan o‘lchab. 
C. Detalning yaqqol tasviridan o‘lchab. 
D. Ixtiyoriy o‘lchab.