Chirchiq davlat pedagogika universiteti fizika va kimyo fakulteti Kimyo yo’nalishi

Aluminiy va uning qotishmalarining ishlatilishi

Aluminiyning fizik va kimyoviy xossalari uning texnikada keng

ko'lamda ishlatilishiga sabab bo'ldi.
Aluminiyning yirik iste’molchisi aviatsiya sanoati hisoblanadi:
samolyotning 2/3 qismi aluminiy va uning qotishmalaridan, motorining
1/4 qismi esa aluminiy qotishmalaridan yasaladi. Shuning
uchun aluminiy qanotli metall deyiladi. Aluminiydan kabellar va
simlar tayyorlanadi: elektr o'tkazuvchanligi bir xil bo'lgani holda
ularning massasi misdan yasalgan xuddi shunday buyumlarning
massasidan 2 marta yengil bo'ladi.
Aluminiyning korroziyabardoshligini e ’tiborga olib undan
apparatlaming detallari va nitrat kislota solinadigan idish tayyorlanadi.
Avtobuslar, trolleybuslar, yaxlit metall vagonlarning korpuslari
aluminiydan va uning qotishmalaridan yasaladi. Aluminiydan oziqovqat
mahsulotlari uchun o ‘rov qog'ozlar va idish-tovoq tayyorlanadi.
Sayohatchi uchun eng yaxshi choynak — aluminiy choynak,
chunki unda suv tez qaynaydi.
Aluminiy kukuni temir buyumlami korroziyalanishdan saqlash
uchun ularga qoplanadigan kumushsimon bo‘yoq tayyorlashda
asos hisoblanadi.
Metallar ishlab chiqarishda aluminiy temirdan keyin ikkinchi
o ‘rinda turadi. Metallurgiyada aluminiy ishlatiladigan eng muhim
tarmoqlardan biri — uning yordamida metallarni oksidlaridan
olishdir. Aluminotermiyani rus kimyogari N. N. Beketov kashf
qilgan. Aluminotermiyada reaksiya juda tez ketadi, ko‘p miqdorda
issiqlik chiqadi, aralashmaning temperaturasi esa 3500°C ga yetadi.
Bunday sharoitlarda qaytarilgan metall suyuq holatda olinadi, uning
yuziga esa aluminiy oksid shlak holida qalqib chiqadi.
Aluminiy kukuni bilan temir (II, III) oksidning (temir kuyundisining)
ekvivalent miqdorlari aralashmasi termit deyiladi.
Termitniig yonish reaksiyasi ushbu tenglama bo'yicha boradi:
3Fe30 4 + 8A1 = 4A120 3 + 9Fe; ДН° = -3 3 0 0 kJ
Ajralib chiqadigan issiqlik olinadigan temirning to'liq suyuqlanishi
uchun batamom yetarlidir. Termitdan po'lat buyumlarni
payvandlashda foydalaniladi.
Aluminotermiya xrom, marganes, vanadiy, titan, sirkoniy va
boshqa metallarni ularning oksidlaridan olishda, shuningdek,
maxsus po'latlar olishda qo'llaniladi.