Chirchiq davlat pedagogika instituti

Iqlimi va paleobiografiyasi.

Devon davrining boshlarida dengiz akvatoriyalarining qisqarishi, natijada suv xavzalarining bir-birlaridan uzoqlashuvi, yakkalashib alohida joylashuvi tufayli paleobiogeografik viloyatlar (provinsiyalar) ham ajrala boshlaydilar.

O‘rta va yuqori devon davrlarida esa dengizlarning bir-birlariga yaqinlashuvi yana amalga oshadi, suv xavzasi hayvonot olami keng xavzalarni egallab rivojlanish va tarqalish imkoniyatiga ega bo‘ldi, viloyatlar orasidagi tafovutlar tekislana boradi.

Paleoiqlimshunos olima M.A. Rjansniskaya devon davri davomida iqlim mintaqalarini fauna va floralarning tarqalish xususiyatlariga asoslangan holda asoslab berdi.

Masalan, O‘rol-Tyanshan viloyati-iqlimi ilik, dengizlar tropik sharoitida bo‘lib turgan, shuning uchun dengiz xavzalari ostida marjon-stromatoporatlar hosil qilgan rif yotqiziqlari paydo bo‘lib, bu jinslar tarkibida braxuapodalar juda serob bo‘lganligi ma’lum.

Akademik N.M. Straxov devon geologik davri davomida quyidagi iqlim mintaqalarini ajratishga muyassar bo‘lgan.

Tropik nam iqlim mintaqasi Appalag tog‘ tizmalari bo‘ylab o‘tgan; Grenlandiyaning janubiy sharq tarafidan o‘tib,O‘rol tog‘ tizmalari, Qozog‘iston va O‘rta Osiyo mintaqalari bo‘ylab o‘tganligi ma’lum.

Bu iqlimning indikatori sifatida Medvejiy orolidan topilgan va Barzasda ham aniqlangan ko‘mir konlari, cho‘kindi jarayonlar bilan bog‘liq temir konlar (Appalag, O‘rol, Salair o‘lkasi)ni misol tariqasida keltirsak bas.

Arid iqlim mintaqalari AQSh, Kanada, Shimoliy Yer va Taymir xududlarida joylashgan ekan. Hozirgi aytib o‘tilgan xududlarning shimol taraflarida mo‘tadil-nam iqlim bo‘lib o‘tganligi aniqlandi.

Janubiy Arid iqlim mintaqasi Angliya Boltiq bo‘yi mamlakatlari, Moskva xavzasi, Donbass va Betpak Dala xududlarini o‘z ichiga olgan. Sovuq iqlim mintaqasi juda aniq tiklanmagan bo‘lsada, taxminan Janubiy Afrika va Janubiy Amerika xududlarida bo‘lib o‘tgan

Umuman olganda devon davri iqlim sharoiti shu davrning qisman regressiya jarayonlari bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan. Regressiya hodisasi davrida iqlim sharoiti quruqlashadi.

Devon davrining oxirlarida esa shimoliy platforma viloyatlarida yana tranegressiya jarayoni sodir bo‘ladi, shu munosabat bilan iqlim sharoiti yumshaydi va namlik hukmronlik qila boshlaydi.