Chirchiq davlat pedagogika instituti shukurullo mardonov umida zokirova

Maqsad
: 
o‘zgarmas
- shaxs rivojlanishi; 
umumiy
– pedagogik 
kadrlarni sifatli tayyorlashni takomillashtirish; 
o‘ziga xos aniq
- davlat 
ta’lim siyosati kontekstida ishlab chiqilgan pedagogik asoslarda ma’lum 
pedagogik tizimda bo‘lajak o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyasi. 
Vazifalar
(Pedagogik fanlarni o‘rganish jarayonida bo‘lajak 
o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyalash mezonlarining milliy va 
badiiy qadriyatlarga bog‘liqligi): 
1. Bo‘lajak o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik madaniyatini 
oshirishga bo‘lgan motivatsion munosabati. 
2. Ma’naviy-estetik tarbiyalash jarayonida talabalarning abadiy 
milliy-badiiy qadriyatlar bo‘yicha, ularni idrok etish-o‘rganish bo‘yicha, 
pedagogik 
salohiyati 
haqidagi 
zaruriy 
tushunchaviy-kategorial, 
tarixnvislik bilimlarni o‘zlashtirishi.
3. Talabalar tomonidan kelajakdagi o‘quv amaliyotida o‘zbek 
xalqining badiiy merosidan olingan ma’naviy-estetik bilimlar, 
tushunchalar, g‘oyalar, taassurotlar, hissiyotlar, qiziqishlar, qobiliyatlar, 
ma’naviy-estetik, o‘quv va pedagogik salohiyatni “integratsiya qilish” 
va amalga oshirishi (turli vazifa va ishlarni bajarishda).
4. Talabalarning ma’naviy-estetik tarbiyasiga doir qiziqishlarini 
hamda o‘zini o‘zi takomillashtirish qobiliyatlarini faollashtirish.
Bo‘lajak 
o‘qituvchilarni 
ma’naviy-estetik 
tarbiyalash 
motivatsiyasi. “Motiv”, “motivatsiya”, “motivirovka” kabi tushunchalar 
mohiyatini hamda ularning talabalarni ma’naviy-estetik tarbiyalashdagi 
rolini ko‘rib chiqish. 
Motiv - “sub’ektni faoliyatga chorlaydigan va ehtiyojlarini 
qanoatlantadigan hamda uning faolligini keltirib chiqaradigan va uning 
yo‘nalishini belgilaydigan tashqi va ichki sharoitlarning umumiyligi” 
[141, 219], ya’ni, faoliyatning ongli yo‘nalishini, shaxsning harakatlari 
va harakatlarini tanlashga asos bo‘lgan sababni aniqlashga xizmat qiladi 
(har doim ong doirasida). Bizning ishimizda, bu talabalarning ongli 

---

210 
ravishda olib boradigan harakatidir, bu kelajakda o‘qituvchilarni 
ma’naviy-estetik tarbiyalashda muvaffaqiyatli pedagogik faoliyat (faol 
yo‘naltirilgan 
ta’lim 
va 
o‘z-o‘zini 
tarbiyalash 
faoliyatini 
rag‘batlantiradigan ongli motivatsion kasbiy-shaxsiy mohiyat) omili 
sifatida yordam beradi.
Motivatsiya – “tananing faolligini keltirib chiqaradigan va uning 
yo‘nalishini aniqlaydigan xohish” [141, 219], ya’ni sub’ektning xohish-
istagi. Bu erda ehtiyoj faoliyat manbai sanaladi. Motiv - xulq 
yo‘nalishini tanlashni belgilaydigan sabab. Bizning ishimizda 
motivatsiya 
barcha 
bosqichlarda 
qo‘llaniladi hamda bo‘lajak 
o‘qituvchilarni faollik - kognitiv, intellektual-ijodiy, “kasbiy-amaliy”, 
ijtimoiy ahamiyatga ega, o‘z-o‘zini tarbiyalash holatiga olib keladi. 
Motiv - “sub’ekt tomonidan unga va unga tegishli bo‘lgan jamoaga 
ma’qul bo‘lgan vaziyatni ko‘rsatib, ushbu harakatni tanlashga turtki 
bo‘lgan sabablarni mantiqiy tushuntirish” [141, 220]. Bizning tadqiqot 
amaliyotimizda o‘quv muhitida bo‘lgan talaba nafaqat o‘zini, balki o‘z 
hamkasblarini o‘qituvchining ma’naviy-estetik tarbiyalash me’yorlari 
bilan o‘zaro bog‘laydi, o‘zi va boshqalarga baho berishga harakat qiladi 
(oldin va keyin taqqoslash asosida - ma’lum taassurotlar, bilimlar, 
tushunchalar va g‘oyalarni egallash, aniq harakatlarni amalga oshirish, 
rivojlantirish orqali). Bunday holda tartibga solish va qiyosiy funksiyalar 
qo‘llaniladi. Refleksiya sodir bo‘ladi - bu o‘z-o‘zining kasbiy-shaxsiy 
ma’naviy-estetik potensialni bilish jarayonidir. Shunday qilib, 
motivatsiya motivlarni anglash shakllaridan biridir. Bo‘lajak o‘qituvchi 
motivatsiya yordamida o‘z ma’naviy-estetik tarbiyasidagi harakatlarini 
asoslaydi, ularni kasbiy-shaxsiy me’yorlari bilan bo‘lajak o‘qituvchining 
ma’naviy-estetik tarbiyasi talablariga muvofiqlashtiradi. 
Bo‘lajak o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyasini rag‘batlan-
tirish. Rag‘batlantirish - bu “insonning ruhiy holati (reaksiya sifatida 
belgilangan) dinamikasini belgilaydigan va unga ta’sir qilish uchun 
sabab sifatida ko‘rsatadigan turtki” [141, 386], ya’ni “bu turtki bo‘lib, 
uning ta’siri inson ruhiyatiga, uning qarashlari, his-tuyg‘ulari, 
kayfiyatlari, qiziqishlari, intilish-lari va hokazolarga ta’sir etadi” [141, 

---

211 
386]. Ajdodlarimizning milliy-badiiy qadriyatlari bo‘yicha bo‘lajak 
o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyasini amalga oshirish 
jarayonida pedagogik fanlarni o‘rganish uchun quyidagi rag‘batlar 
qo‘llaniladi (kasbiy-shaxsiy qiziqishlari, ehtiyojlari, o‘quvchilarni 
tayyorlashning psixologik-pedagogik darajasi, ularning rivojlanishi, 
yosh xususiyatlari va hatto umumiy madaniyati): hissiy-kognitiv, 
tarixiy-madaniy meros, ma’naviy-estetik rivojlanish sohasida shaxsni 
rivojlantirish, kasbiy, ma’naviy-estetik, badiiy-estetik, milliy-badiiy 
mukammallik, faoliyat - kognitiv, intellektual-ijodiy, kasbiy, uslubiy, 
kommunikativ, ijtimoiy, o‘zini takomillashtirish. Bu erda asosiy narsa 
talabalarning 
faollashtirilgan 
istaklari, 
qiziqishlari, 
moyilliklari, 
ehtiyojlari (kasbiy va shaxsiy) ga ishonish, ma’naviy-estetik tarbiyani 
jozibali, 
qiziqarli 
qilish; 
o‘ziga xos pedagogik vaziyatlarda 
hissiyotlardan mantiqqa o‘tish, kasb tanlashga hurmatni namoyon etish, 
ushbu tanlovni ma’qullash, kutib olish va rag‘batlantirish, uning 
muvaffaqiyatli istiqbolini qurish, o‘qituvchini o‘qituvchining ijtimoiy 
ahamiyati va yuqori ijtimoiy mavqeiga ishontirish; bunday imkoniyatni 
ochish uchun ularning ma’naviy-estetik tarbiyalash natijalarini va 
bo‘lajak talablarni “ko‘rsatish”. Bir so‘z bilan aytganda, bo‘lajak 
o‘qituvchilarni maqsadli ilhomlantirish uchun o‘qituvchining ma’naviy-
estetik ta’limi va shaxsiy imkoniyatlarini “rivojlantirish”. Rag‘batdan 
foydalaniladi - maqtash, lekin aniq yo‘naltirilgan, stereotipsiz, mehribon 
va hatto tanqidiy, ammo hissiyotli (obro‘-e’tiborni saqlab qolish 
umidida). Yaxshi obro‘-e’tibor uchun rag‘batlan-tiruvchi vositalardan 
foydalaniladi, ayniqsa ko‘pchilik oldida. Bo‘lajak o‘qituvchilarning 
ma’naviy-estetik tarbiyasini rag‘batlan-tirishning vizual sxemasiga 
quyidagi tarkibiy qismlar kiritilgan: 
Emotsional-kognitiv kasbiy-shaxsiy e’tiyojni faollashtirish 
Istiqbollarni ochish, kasbiy-shaxsiy rivojlanish, shaxsning 
ma’naviy-estetik tarbiyasini bilish 
Badiiy qadriyatlarning ma’naviy-estetik tarkibining 

---

212 
jozibadorligi, ularning ta’limiy salohiyati, kelajakdagi 
pedagogik 
faoliyatida 
ulardan 
foydalanish 
imkoniyatlari 
Ma’naviy-estetik 
tarkibdagi 
ko‘pqirrali 
faoliyat istiqbollarini ochish, uning bo‘lajak 
o‘qituvchini ma’naviy-estetik tarbiyalashda 
tutgan o‘rni 
Ma’naviy-estetik tarbiya yutuqlarini 
namoyish etish, tasdiqlash, maqtash, 
muloyim tanqid qilish, ma’naviy-
estetik tarbiyani rag‘batlantirish, 
yaxshi obro‘dan foydalanish 
Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash mazmuni va 
manbalari. Bo‘lajak o‘qituvchilarni milliy va umumestetik qadriyatlar 
asosida ma’naviy-estetik tarbiyalash mazmuni: o‘zbek xalqining badiiy 
merosiga oid asarlarning ma’naviy-estetik salohiyati – ma’naviy-estetik 
trabiyaning rivojlanish omili sifatida. 
Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash manbalari 
quyidagilardir: Sh.M. Mirziyoyevning ma’naviyat, ma’naviy tarbiyaga 
oid asarlari va nutqlari; Kadrlar tayyorlash milliy dasturining ba’zi 
qoidalari; o‘zbek xalq og‘zaki ijodi - dostonlar, afsonalar, ertaklar, 
rivoyatlar va ma’naviy-estetik mazmunga ega bo‘lgan maqollar; Sharq 
buyuk mutafakkirlarining ma’naviyat, ma’naviy tarbiya haqidagi 
pedagogik g‘oyalari; qarashlar: ma’naviyat va maorifiy ishlar bo‘yicha, 
shu jumladan zamonaviy olimlar (mahalliy va xorijiy olimlar)ning 
ma’naviy-estetik tarbiya ishlari bo‘yicha; shaxs nazariyasi, pedagogik 
nazariya, didaktika, o‘qitish usullari bo‘yicha; ma’lumotnomalar, 
lug‘atlar, ensiklopediyalar, o‘zbek xalqining tarixiy, madaniy-badiiy 
merosi tarixshunosligi; o‘zbek xalqining milliy-badiiy merosining 
yuksak namunalari: xalq og‘zaki ijodi - folklor asarlari (“Alpamish”, 
“Go‘ro‘g‘li” dostonlari, “Yovuz qumlar”, “Qa’ramon” ertaklari; maqol 
va masallar; adabiy yodgorliklar, yuksak ma’naviy-estetik mazmundagi 

---

213 
she’rlar), Uyg‘onish davri (Bobur, Mashrab, Uvaysiy); miniatyura - 
portret, landshaft, “me’moriy”, musiqiy va tematik, tasviriy - buyuk 
rassom Behzodning asarlari namunalari (portretlari: “Shaybonixon 
portreti”, “Amir portreti”, “Malika portreti”, “Bobur portreti”; 
Nizomiyning “Iskandarnoma” dastoniga rasmlar) milliy-badiiy qadriyat 
sifatida 
O’zbekiston 
hududidagi 
me’morchilik 
yodgorliklari 
(Samarqand: Bibi-Xonim masjidi, Go‘r-Amir - buyuk Temurning 
maqbarasi, me’moriy yodgorliklar majmuasi). Registon maydoni - 
Ulug‘bek madrasasi, Tilla-Qori, Sherdor, Shohi-Zinda memorial 
majmuasi, Ulug‘bek rasadxonasi (fotosuratlar, slaydlar); ma’naviy 
mavzularga oid davriy nashrlar, badiiy meros, uning ma’naviy-estetik 
tarbiyadagi o‘rni; o‘zbek xalqining tarixiy, madaniy-badiiy merosi 
to‘g‘risidagi kompyuter ma’lumotlari. 
Talabalarning 
psixologik-pedagogik 
xususiyatlari, 
undan 
ma’naviy-estetik tarbiyalashda foydalanish. 
Talaba yosh psixologiyasi - o‘spirinlik. Biz o‘spirinlikni ijtimoiy-
psixologik hodisa deb bilamiz. Biz ularning ichki dunyosining o‘ziga 
xos xususiyatlari va o‘z-o‘zini anglashiga e’tibor qaratamiz. O’spirinlik 
- bu ijtimoiylashuvning muayyan bosqichi, mustaqil va mas’uliyatli 
faoliyatga intilish davri. Bizda to‘liq shakllangan qadriyat yo‘nalishlari, 
ongli kasbiy qat’iyat, ijtimoiy muammolar nuqtai nazaridan yoshlarning 
individual-psixologik muammolari yodimizda saqlashimiz muhimdir. 
Ma’lum bir yoshda aqliy faoliyatni hisobga olish kerak: barqaror, 
samarali, amaliy ahamiyatga ega, mustaqillik. Shuningdek, o‘z-o‘zini 
anglashni rivojlantirish (“Men” ning imidji, o‘zini o‘zi tahlil qilish va 
o‘ziga bo‘lgan talablar darajasida o‘zini o‘zi anglashi). Bunda 
quyidagilar e’tiborga olinadi: yoshlarning o‘zini o‘zi hurmat qilishiga 
bo‘lgan ehtiyoj; o‘ziga ishonch, professional talab; ma’lum obro‘-
e’tiborga bo‘lgan ehtiyoj; shu bilan birga raqobatga bo‘lgan xohish, 
aloqa, faoliyat doirasini (guruh, jamoaviy) kengaytirish. Bu yoshda lirik 
kayfiyat, she’riyatga qiziqish, yuqori hissiy do‘stlik, samimiy muhabbat 
istagi kuzatiladi. O’zini kasbiy-shaxsiy darajada o‘zingizni namayon 
etishga qiziqishi o‘sadi. O’spirinlar ma’naviy-estetik qoniqishga, 

---

214 
atrofdagilar bilan muloqot qilishga, san’at asarlarini tushunish va 
anglashga intiladilar.
Zamonaviy yoshlar qiziqish doirasining kengligi va boy ma’naviy 
ehtiyojlari bilan ajralib turadi, ularni ayniqsa san’at sohasi, shu jumladan 
milliy an’analar juda qiziqtiradi. Yoshlar o‘z qadriyatlarini, shu 
jumladan badiiy yo‘nalishlarini shakllantiradilar va o‘z mezonlarini 
belgilab oladilar. O’zining o‘rnini belgilab olish, o‘quv va ijtimoiy 
faoliyatni amalga oshirish uchun kasbiy-pedagogik amaliyotga bo‘lgan 
ehtiyojlari faollashadi. Kasbiy-shaxsiy, hayotiy pozitsiyalari o‘z-o‘zini 
tarbiyalash asosida faollashtiriladi. Ma’lum bir prinsiplar tizimi asosida 
dunyoqarashi shakllanadi. Tanlangan kasbi bo‘yicha ijtimoiy-pedagogik 
xususiyatga ega bo‘lgan rejalar tuziladi. O’qituvchilik kasbini tanlagan 
o‘spirinlaning ma’naviy-estetik tarbiyasi, uning kasbiy-shaxsiy 
shakllanishiga katta hissa qo‘shadi. 
Bo‘lajak o‘qituvchilarni milliy hamda umumestetik qadriyatlar 
asosida ma’naviy-estetik tarbiyalashda, birinchi navbatda, talaba 
yoshining quyidagi xususiyatlaridan foydalaniladi: kasbiy tanlovi; ichki 
va ma’naviy dunyoqarashining shakllanganligi, hissiy madaniyati, 
ma’naviy-estetik sohasining shakllanganligi; hissiy kognitiv, yuqori 
aqliy qobiliyat; kasbiy va kognitiv e’tiyoj; mustaqillik, mas’uliyat, 
intizom, samaradorlik; qadriyat yo‘nalishlari, barqaror qiziqish va 
ehtiyojlar; kasbiy-shaxsiy o‘zini takomillashtirish; o‘z-o‘zini anglash, 
introspeksiya, o‘zini o‘zi qadrlash, o‘zini ijtimoiylashtirish; kasbiy-
shaxsiy rejadan amaliyotga, o‘zini tasdiqlashga (obro‘ga), o‘zini oshkor 
qilishga (ijodiy) ehtiyoj; aloqa, faoliyat uchun ehtiyoj; ma’naviy-estetik 
tarbiyaga bo‘lgan ehtiyoj, badiiy dunyoqarashini kengaytirishi va 
boyitishi, 
ayniqsa 
milliy 
san’atga; 
kasbiy-shaxsiy 
o‘zini 
takomillashtirishda o‘zini o‘zi tarbiyalash (ma’naviy-estetik tarbiya) 
ehtiyojlari. 
Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashda, ularni 
idrok etishni talab qiladigan badiiy qadriyatlar bilan aloqa qilish muhim 
ahamiyatga ega - hissiy va estetik (badiiy). Bu hissiy jihatdan rang-
barang “estetik qadriyat sifatida san’at asarlarini maqsadli va yaxlit 

---

215 
idrok etish, estetik tajriba orttirish” [141, 49]. Ushbu idrok predmetning 
hayotiy tajribasi, estetik didi va qadriyat yo‘nalishlariga qarab, kasbiy 
yoki ixtiyoriy bo‘lishi mumkin. Idrok qilish oddiy emas: estetik 
tafakkur, o‘rganish, tushunish, tahlil qilish - ijodiy tafakkur va idrok 
etuvchini anglash, ishning ma’nosi, uning estetikasi va badiiy 
yutuqlarini bilish uchun ekspressiv vositalar tizimi kodni ocha bilishi. 
Bu jarayonda estetik tajriba, estetik qoniqish holati mavjud - va 
shaxsning o‘zi (estetik) va natijada “nafaqat unga ochib berilgan 
ma’nodan, balki kashfiyot harakatlaridan ham quvonch” hissining paydo 
bo‘lishi [141, 50], bu ruhiy-estetik holat, qoniqishdir.
O’zbek xalqining tarixiy-madaniy merosidan yuksak milliy-badiiy 
qadriyatlarni anglash - bu qadriyatlarni, ularning hozirgi davrdagi o‘rni 
va ahamiyatini bilish omilidir; bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri tajriba (boshdan 
kechirish) omili - estetik, hissiy va axloqiy, odamlarning “abadiy 
qadriyatlar”i, milliy g‘urur hissi bilan bog‘liq; badiiy tafakkur mantig‘ini 
va yuqori milliy-badiiy didni shakllantiradigan jarayondir. Bo‘lajak 
o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyasiga emotsional, estetik va 
intellektual-ijodiy yondashuvi kasbiy-shaxsiy yo‘nalganlikni: ma’lum 
darajadagi psixologik-pedagogik bilimlar, o‘quvchilarning ma’naviy-
estetik tarbiyasining pedagogik asoslari, o‘quvchilar ma’naviy-estetik 
tarbiyasi sohasidagi kasbiy pedagogik amaliyotini talab qiladi. 
Bo‘lajak 
o‘qituvchilarni 
ma’naviy-estetik 
tarbiyalashning 
psixologik-pedagogik shart-sharoitlari, omillari va qonuniyatlari. Shart-
sharoitlar - “o‘quv faoliyati olib boriladigan va uning sub’ekt hayotidagi 
shart-sharoitlar to‘plami. Ikkalasi ham uning muvaffaqiyatiga yordam 
beradigan yoki to‘sqinlik qiluvchi omillar sifatida qaraladi” [141, 452].
Biz psixologik-pedagogik shart-sharoitlarni bo‘lajak o‘qituvchilar-ning 
ma’naviy-estetik tarbiyasida sodir bo‘ladigan muhitning tarkibiy 
qismlari yoki xarakteristikasi sifatida ko‘rib chiqamiz, birinchi navbatda, 
nafaqat muhit, balki talabalarning psixologik-pedagogik qobiliyatlari, 
eng muhimi - o‘qituvchining maqsadga yo‘naltirilgan ijtimoiy faoliyati 
bilan belgilanadi. Ta’kidlash joizki, pedagogik ta’limning zamonaviy 
shart-sharoitlari bo‘lajak o‘qituvchilarni tarbiyalashda juda qulaydir. 

---

216 
Psixologik-pedagogik jihatdan juda ijobiydir: bo‘lajak o‘qituvchilar his 
qilish madaniyati bilan ajralib turadi, ularning ilmiy tushunchalarni, 
nazariyalarni idrok qilishlari, mavhum-ramziy tafakkuri, rasmiy-
mantiqiy fikrlashlari, aql-idroki jadal rivojlanmoqda. Onglilik paydo 
bo‘ladi, ongli iroda, xotira barqarorlashadi, yuqori darajadagi hissiyotlar 
namoyon bo‘ladi, o‘z-o‘zini tarbiyalashga ehtiyoj, o‘zini takomillash-
tirish istagi paydo bo‘ladi. Bunda o‘qish muhiti va talabalarning 
ma’naviy-estetik tarbiyasi bilan o‘zaro bog‘liqligi muhim shartidir: bu 
erda milliy-madaniy qadriyatlar bo‘yicha yangi kadrlarni ma’naviy 
tarbiyalash bo‘yicha davlat ta’lim siyosatining konseptual qoidalari 
bo‘lajak o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyasi bilan ijobiy bog‘liq 
bo‘lib, ular uchun qulay ijtimoiy-pedagogik muhit yaratiladi. Bo‘lajak 
o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyasining muhim sharti bu 
tarbiyaning dasturiy mazmuni hisoblanadi, u ota-bobolarimizning badiiy 
merosidan, 
ma’naviy-estetik salohiyatga ega bo‘lgan “abadiy 
qadriyatlar”dir. Talabalarning ma’naviy-estetik tarbiyasi rivojlanishining 
ajralmas sharti - bu erda talabalarning faol bilim, intellektual-ijodiy va 
o‘z-o‘zini tarbiyalash faoliyatini tashkil etishda talabalarning zaruriy 
axborot bilan ta’minlanishi, talabalarning ichki dunyosiga murojaat 
qilish bilan hissiy-estetik darajada faol olib borilishi muhimdir. 
Navbatdagi shart - bu rivojlanish va o‘qitish o‘rtasidagi o‘zaro 
bog‘liqlik, ayniqsa rivojlanayotgan omillarning o‘quv jarayoniga 
kiritilishi: bo‘lajak o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyasining 
boshlang‘ich darajasini aniqlash hamda kasbiy-shaxsiy mazmunning 
istiqbollini “ko‘rish” va motivatsiya asosida erishiladigan natijalarni 
bashorat qilish sanaladi. 
Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash jarayonida 
quyidagi shartlar: talabalar nafaqat zarur bilimlarni, balki ko‘nikmalar, 
malakalar va ma’lum qobiliyatlarning namoyon bo‘lishini, ularning asta-
sekin murakkablashishi - kengayishi, shu jumladan, o‘zini o‘zi 
tarbiyalash va ba’zi hollarda taklif etilayotgan vositalar orqali bo‘lajak 
o‘qituvchilar shaxsining ma’naviy-estetik potensialini faollashtirishni 
talab qiluvchi ko‘rsatmalar, algoritmlar, tavsiyalar e’tiborga olinadi. 

---

217 
Buning zaruriy sharti siftida ijtimoiy-kommunikativ shart olg‘a suriladi 
va unda shaxsning yaxlit shakllanishi va rivojlanishi hamda uning 
ma’naviy-estetik tarbiyasi sodir bo‘ladi. Yaxlit ijtimoiy-kommunikativ 
xususiyat, uning ma’naviy-estetik tarbiyasi namoyon bo‘ladi, chunki 
bunda 
o‘zlashtirilgan milliy-badiiy qadriyatlarning boshqalarga 
o‘tkazish jarayoni mavjud. Va nihoyat, muhim sharti - bu o‘qituvchining 
obro‘si, uning ma’naviy-estetik dunyosi, pedagogik madaniyati va 
professionalligi. 
Pedagogik 
fanlarini 
o‘rganish 
jarayonida 
bo‘lajak 
o‘qituvchilarning 
ma’naviy-estetik 
tarbiyasining 
milliy-badiiy 
qadriyatlari bo‘yicha ko‘rib chiqilgan psixologik-pedagogik shart-
sharoitlarini umumlashtirib, biz ularni quyidagicha tizimlash-tiramiz: 
metodologik-pedagogik; o‘quv-muhitli; psixologik yoshi bo‘yicha; 
istiqbolli-bashoratlovchi, 
motivatsion-o‘rnatuvchi 
va 
maqsadlarni 
belgilovchi; 
o‘quv-axborotli va kognitiv, ta’lim beruvchi-
rivojlantiruvchi; 
yo‘naltiruvchi-tavsiya 
qiluvchi; 
hissiy-estetik, 
ma’naviy-potensialli, milliy-madaniy; intellektual-ijodiy; o‘z-o‘zini 
o‘qitish; ijtimoiy-kommunikativ; kasbiy-pedagogik – shart-sharoitlari 
(pedagogik fanlar o‘qituvchilarining) va b. 
Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash prinsiplari 
(ularning o‘ziga xosligi va yo‘nalishi), umumiy qonuniyatlari, omillari. 
Tamoyillar - bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashning 
boshlang‘ich nuqtalari ushbu jarayonning mazmuni, usullari va tashkil 
etilishiga qo‘yiladigan talablar edi. Asosiy prinsiplar: bo‘lajak 
o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyalashning ijtimoiy-pedagogik 
yo‘nalish-lari; bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash 
jarayonida kasbiy-shaxsiy tayyorlash; tabiat bilan muvofiqlik – 
ma’naviy-estetik tarbiyaning yosh xususiyatlariga mosligi; madaniy 
muvofiqlik – bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashda 
ajdodlarimizning tarixiy-madaniy merosi – milliy-badiiy qadrityatlardan 
foydalanish; talabalarga ma’naviy-estetik tarbiyaviy ta’sirning birligi; 
insonparvarlik va bo‘lajak o‘qituvchi shaxsiga hurmat; didaktika - 
bo‘lajak o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyasining mohiyati, 

---

218 
tashkiliy shakl va usullari, uning maqsad va vazifalari - o‘quv 
materialining ilmiy tabiati, talabalarning ongi va faoliyati, bo‘lajak 
o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyasi jarayonining tizimliligi, 
kesishuvchanligi va ketma-ketligi, ko‘rgazmaligi, kuchliligi, nazariya va 
amaliyot o‘rtasidagi bog‘liqlik. 
Tadqiqot ta’lim sohasidagi davlat siyosatining tamoyillariga 
asoslandi: bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashda 
insonparvarlik tamoyili, gumanitar asos, milliy-madaniy prinsiplardan 
foydalanildi; bo‘lajak o‘qituvchilar ma’naviy-estetik tarbiyasi voqeligiga 
moslashtiri-ldi. Uzluksiz ta’lim-tarbiya tamoyillari hisobga olindi: 
bo‘lajak o‘qituvchilarning tayanch bilimlari, shaxs, o‘quvchi ma’naviy-
estetik tarbiyasi bilan bog‘liq bilimlar tizimi, xususan, muayyan 
sharoitlarda (universitet, maktablarda) tizimli ravishda joriy qilingan. Bu 
erda biz quyidagilarga rioya qildik: ma’naviy-estetik tarbiya (talabalar, 
o‘quvchilar) ning rivojlanib borishi; bo‘lajak o‘qituvchilarning o‘quv-
anglash va o‘quv-amaliy faoliyatlari integratsiyasi; boy ma’naviy-estetik 
potensialning milliy-badiiy qadriyatlari bo‘yicha ma’naviy-estetik 
tarbiya xususiyatlarini va mazmunini hisobga olish; bo‘lajak 
o‘qituvchilarning o‘quvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashga bo‘lgan 
ehtiyojlari, majburiyatlari va zaruratlari; pedagogik fanlarni o‘rganish 
jarayonida bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashning 
mazmuni, uzluksizligi va aloqasi (rivojlanuvchi ta’lim); kasbiy-shaxsiy 
ta’limning birligi; o‘quv-tarbiyaviy, ma’naviy va tarbiyaviy faoliyat 
bosqichlari o‘rtasida o‘z-o‘zini tarbiyalash; pedagogik fanlarni o‘rganish 
jarayonida 
bo‘lajak 
o‘qituvchilar 
tomonidan 
ma’naviy-estetik 
tarbiyalangan-lik darajasiga ko‘tarilishi va ijtimoiylashuvi. Ushbu 
prinsiplar bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash jarayoni 
samaradorligini oshiradi, ayniqsa, ma’naviy-estetik tarbiyalashning 
barcha bosqichlarida ularni kompleks ravishda frontal ishlatish 
jarayonlarida. Ko‘rsatib o‘tilgan prinsiplar bir xil e’tiborni talab qiladi – 
“barcha tamoyillarga bir xil e’tibor berish o‘quv jarayonidagi mumkin 
bo‘lgan buzilishlarning oldini oladi” [122, 40]. Biroq, bizning ishimizda 
qo‘llaniladigan prinsiplar tayyor va universal retseptlar va qoidalar emas 

---

219 
- ular shaxsga yo‘naltirilgan pedagogikaga moslashadi va hatto bo‘lajak 
o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash tizimlari sharoitida 
o‘zgaradi. Biz, birinchi navbatda, I.P Podlasыy ko‘rsatgan prinsiplarga 
amal qildik: “ta’limning ijtimoiy yo‘naltiril-ganligi; ta’limning hayot, 
mehnat bilan aloqadorligi; ta’limdagi ijobiy narsalarga ishonish; ta’limni 
insonparvarlashtirish; shaxsiy yondashuv; tarbiyaviy ta’sirlarning 
birligi” [122, 41]. Tadqiqotlar jarayonining maqsad va vazifalariga 
moslashtirib, biz quyidagilarni ta’kidlaymiz: bo‘lajak o‘qituvchilar 
ma’naviy-estetik tarbiyasining kasbiy-shaxsiy yo‘naltrilganligi ijtimoiy 
dolzarb, pedagogik jihatdan mohiyatli; bo‘lajak o‘qituvchilarda 
shaxsning yuksak ma’naviy-estetik sifatlarini ma’naviy-estetik tarbiya 
mazmuniga sindirishda ijobiy tayanch bo‘lishi shart; bo‘lajak o‘qituvchi 
shaxsini hurmat qilish, uning kelgusidagi jamoaviy mohiyatini, yuqori 
darajadagi ijtimoiy mavqeini “ko‘ra bilish” juda muhimdir; asosiysi 
talabalarning yoshi va individual xususiyatlarini, shaxsiy, ma’naviy-
estetik 
fazilat-larni 
shakllantirishni 
hisobga 
olish; 
bo‘lajak 
o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyasida pedagogik fanlar 
o‘qituvchilarining sa’y-harakatlarini birlashtiradigan ma’naviy-estetik 
tarbiya tizimi zarur. 
Bo‘lajak o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyasidagi umumiy 
qonuniyatlar “ushbu jarayonning eng muhim, eng katta tarkibiy qismlari 
o‘rtasidagi bog‘liqlikni anglatadi” [122, 22]. Bo‘lajak o‘qituvchilarning 
ma’naviy-estetik tarbiyalash jarayoni, ma’lum bir qonuniyatlarga, 
xarakterli munosabatlar va qarama-qarshiliklar tizimiga bo‘ysunadi. 
Ta’lim jarayonida uning samaradorligi (I.P. Podlasыy bo‘yicha – [122, 
22-26]) 
quyidagilarga 
bog‘liq: mavjud ta’lim munosabatlari; 
harakatlarning maqsadi va tashkil etilishi muvofiqligi; ijtimoiy amaliyot 
va 
o‘quvchilarga tarbiyaviy ta’sirining yo‘nalishi (yo‘nalishi, 
mazmuni)ning muvofiqligi; ob’ektiv va sub’ektiv omillarning o‘zaro 
harakati; 
intensiv 
ta’lim va o‘z-o‘zini tarbiyalash; jarayon 
ishtirokchilarining pedagogik hamkorlikdagi faoliyati; unga hamroh 
bo‘lgan jarayonlarning samaradorligi – o‘qitilishi va rivojlanishi 
(N.I.Boldireva bo‘yicha); tarbiya ta’sirining sifati; o‘quvchilarning 

---

220 
“ichki sohasi”ga ta’sir o‘tkazish intensivligi (G.I. Щukina bo‘yicha); 
tarbiyalanuvchilar og‘zaki va sensimotor jarayonlarining rivojlanish 
darajasiga pedagogik ta’siri (G.I. Щukina bo‘yicha); tarbiyalanuvchi-
larning o‘zaro munosabatlarning (muloqot) intensivligi va sifati. 
I.P. Podlasыy o‘quv-tarbiyaviy jarayoni qonuniyatlarini shunday 
tasniflaydi: didaktik komponent (mazmuniy-protsessual) - maqsad, 
mazmun, turlari, usullari, vositalari, usullari, shakllari; gnoseologik - 
kognitiv; psixologik (asosan kognitiv); axborotli; ijtimoiy (o‘quv 
jarayoni sub’ektlari va ob’ektlarining ijtimoiy o‘zaro ta’siri); tashkiliy-
pedagogik [122, 430]. 
I.P. Podlasыy barcha qonuniyatlarni quyidagilarga ajratadi: