Chirchiq davlat pedagogika instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi "tasdiqlayman"

Murakkab ashyolar. 
Agar turli xil ashyolar birikmaning mohiyati bilan 
belgilanadigan vazifasi bo`yicha foydalanish imkonini beradigan yaxlit bir butunni 
tashkil etsa, ular bitta ashyo (murakkab ashyo) hisoblanadi. Murakkab ashyo 
xususida tuzilgan bitim, agar shartnomada boshqacha tartib belgilab qo`yilgan 
bo`lmasa, uning tarkibiy qismlariga taalluqli bo`ladi (FKning 91-moddasi). 
Ba'zi ashyolar hosil va daromad beradigan ashyolar 
bo`lishi va shu tufayli bu 
hosil va daromadlardan foydalanish, ularni tasarruf etish to`g`risidagi ishni hal etish 
masalasi qo`yilishi mumkin. Ashyoning hosil va daromadlari to`g`risida Fuqarolik 
kodeksining ba'zi moddalarida ko`rsatma beriladi. Jumladan, FKning 230-moddasida 
mulkni birovlarning qonunsiz egallashidan talab qilib olishda daromad va 
xarajatlarning to`linishi aytiladi. 
Ashyodan keladigan hosil va daromadlar, agar qonunda yoki shartnomada 
boshqacha tartib belgilab qo`yilgan bo`lsa, ashyo egasiga tegishlidir (FKning 92- 
moddasi). 
3.Mol-mulklar – fuqarolik huquqining obyekti sifatida 
Fuqarolik-huquqiy munosabatlarning obyekti bo`lib ko`ringan mulk tushunchasi 
to`g`risida to`xtalib, shuni aytish kerakki, ba'zi hollarda ashyo narsalarni mulk deb 
atalsa ham mol-mulk atamasining ma'nosi birmuncha keng bo`lishini bilamiz. 
Mol-mulk deyilganda, ma'lum shaxsga (Fuqaro yoki tashkilotga) egalik huquqi 
bilan tegishli ayrim ashyolar yoki ashyolarning yig`indisi nazarda tutiladi. Mol-mulk 
tarkibiga majburiyat huquqi, mualliflik va ixtirochilikka oid mulkiy huquqlar, oila 
huquqi bilan bog`liq bo`lgan majburiyatlardan kelib chiqadigan mulkiy talablar, qarz 
berilishida olingan tilxatlar ham kiradi. Demak, mol-mulk bu munosabatdir. (bu 
haqda mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlar mavzusida yanada batafsil 
to`xtaymiz). 
Mol-mulk atamasi cheklangan holda, tor ma'noda sharh qilingan taqdirda, faqat 
ma'lum shaxsga tegishli mulkiy huquqlarlarning aktivinigina (mulkni talab qilish 

---

80 
huquqlarinigina) o`z ichiga oladi. Agar “mol-mulk” atamasi keng ma'noda 
sharhlansa, shaxsning faqat huquqlarigina, ya'ni aktivigina nazarda tutilmay, balki 
uning uchinchi shaxs oldida bo`lgan majburiyatlari, ya'ni passivi ham nazarda 
tutiladi. 
O`zbekiston Respublikasi FKning 83-moddasida mol-mulk turlari ko`rsatilgan. 
Unga asosan mol-mulk ko`chmas va ko`char mulkka bo`linadi. Ko`chmas mulk yer 
uchastkalari va yer osti boyliklari, ko`p yillik dovdaraxtlardan iborat. Ko`chmas mol-
mulk bilan bog`liq huquqlarni olish yoki begonalashtirish FKning 84-moddasida 
belgilangan tartibda davlat ro`yxatidan o`tkazish orqali amalga oshiraladi. FKning 
83-moddasi 3-qismida qonunda boshqa mol-mulk ham ko`chmas mol-mulk qatoriga 
kiritilishi mumkinligi belgilangan. Shunga binoan, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining 1995 yil 29 dekabrdagi 478-sonli qarori bilan tasdiqlangan 
“Jismoniy shaxslarning mulki bo`lgan binolar va inshootlarni baholash, qayta 
baholash to`g`risida”gi Nizomda turar joylar, kvartiralar, bog`dorchilik va uzumchilik 
shirkatlari a'zolarining bog` uychalari, garajlar va boshqa imoratlar hamda inshootlar 
ham jismoniy shaxslarning mol-mulki hisoblanadi. 
Ko`chmas mulk bilan bog`liq asosiy xususiyat shundaki, u yer bilan bog`liq 
bo`lib, bir joydan ikkinchi joyga ko`chirish natijasida o`z hususiyatini yo`qotadi. 
Vazifasiga va tayinlanish maqsadiga zarar yetkazmagan holda bir joydan ikkinchi 
joyga ko`chirilishi mumkin bo`lgan mol-mulk ko`char mulk jumlasiga kiradi. 
Qonunda nazarda tutilgan hollardan tashqari ko`char mulkka bo`lgan huquqlarni 
davlat ro`yxatidan o`tkazish talab etilmaydi.