Chiqarish markazi

Sizob  sathi  tartibini  o‘rganish  bo‘yicha  kuzatishlar  sizob  eng  chuqur 
bo„lganidan  yana  1  m  chuqurroq  kavlangan  kuzatuv  quduqlari  orqali  amalga 
oshiriladi.  
 
Agrotehnik  tajribalarda  uning  markaziga  o„rnatilgan  1  ta  kuzatuv  qudug„i 
bo„yicha  sug„orish  davrida  har  5;  sug„orilmaydigan  davrda  har  10  kunda  zahob 
sathi o„lchanishi lozim.  
 
Sho„r  yuvish  va  amal  davri  sug„orishlari  tartibini  o„rganishda  zahob  sathi 
kontrast variantlarida o„lchangani ma‟qul. Kuzatishlar sug„orishdan avval, suvdan 
keyin  10  kun  davomida  har  kuni,  suv  quyish  tugaganda  so„ngra  har  5  kunda, 
sug„orilmaydigan  davrda  har  10  kunda  olib  boriladi.  Namlik  uchun  tuproq 
namunalari olinib, berilgan suv me‟yorlari tuproq qatlamining qaysi gorizontigacha 
namiqtirgani kuzatiladi. 
 
Melioratsiya  yo„nalishida  o„tkazilgan  tajribalarda  sizob  sathidan  tuproq 
kapillyarlaridan namlikning ko„tarilishi balandligi aniqlanishi zarur. 

---

66 
 
 
Tuproq  sho‘rlanganligi  va  namligi  doimiy  belgilab  qo„yilgan  nuqtalar 
bo„yicha  aniqlanadi,  nuqtalar  joylashishi  tarhi  (plan)  ga  tushiriladi.  Tuproq 
namunalari  har  gal  avvalgisidan  1-2  m.  uzoqlikda  olinishi  kerak,  burg„ulangan 
chuqur  atrofidagi  o„simliklar  bir  hil  rivojlngan  bo„lgani  ma‟qul.  Quduqni  bir  gal 
maromida  rivojlangan  o„simliklar  orasida,  boshqasida  nochor  rivojlanganlari 
orasida joylashtirish nojoiz. 
 
Namunalar har variantda 3 ta nuqtadan olinadi. Tuproq sho„rlanishi ziroatlar 
o„sishi, rivojlanish va hosil bilan bog„lanishi belgilash maqsadida shunday qilinadi. 
Yangi  o„zlashtirilgan,  sho„rlanishi  turlicha  bo„lgan  yerlarda  namunalar  olish 
takrorlanishi har variantda 5 martadan bo„lishi kerak. 
 
Har  bir  namuna  olinadigan  nuqtaga  qoqilgan  qoziqlarga  qo„yilib,  bu  dala 
tajribasi  tizimining  shematik  rejasi  belgilanadi  va  tajriba  ohirigacha  saqlanishi 
zarur. 
 
Sho„rlanish  hilma-hilligi  mavjud  bo„lganda  o„simliklar  rivojlanishi  har  fon 
(maromida, 
kam 
sho„rlangan, 
o„rtacha 
hamda 
kuchli 
sho„rlangan 
maydonchalardagi ta‟sir o„rganiladi) nazoratida alohida quduq bilan belgilanadi. 
 
Tuproq  namunali  g„o„za  va  chopiqtalab  boshqa  ziroatlar  egati  ichidan 
olinadi.  Turli  sug„orish  usulllari  (egatlatib  va  yomg„irlatib)  qiyoslanayotganda 
sho„rlanish  va  namlik  uchun  tuproq  namunalari  ham  pushtadan,  ham  egatdan 
olinadi,  chunki  namlikning  turlicha  taqsimlanishi  sho„rlanish  pushtadan  va  egat 
orasida har hil bo„lishiga olib keladi. 
 
Mehanik  tarkibi  bir  hil  bo„lganda  yoki  chuqurlashgan  sari  sekin-asta 
o„zgarib  borganda  namunalar  10  sm.  dan  40  sm.  chuqurlikkacha,  so„ngra  har  20 
sm. dan, tuproq keskin qatlamli bo„lganda har 10 sm. dan olinadi. Ikki holatda ham 
tuproq zahob sathigacha olinadi. 
 
Burg„ulanib  olingan  tuproq  staqanda  qog„oz  ustiga  tushirilib,  unga  tajriba 
nomi,  variant,  takrorlanish,  nuqta,  raqami,  qatlami  chuqurligi  va  sana  yozilgan 
yorliq  solinadi,  namuna  qog„ozga  o„ralib,  ustiga  ham  yorliqdagi  yozuvlar  oddiy 
qora qalam bilan yoziladi. 
 
Tuproqning  pastki  qatlamlaridan  olingan  namunalar  namligi  yuqori 
bo„lganligi  uchun  quduq  yonida  biroz  nami  qochguncha  qoldirilib,  so„ngra  o„rab 
qo„yiladi. 
 
Sho„rlanish darajasi bir hil bo„lgan va sho„rsizlantirilgan fonlarda joylashgan 
agrotehnik tajribalarda namunalar nihollar ko„ringanda bahorda va kuzda (aprel va 
oktyabr)  olinadi.  Sho„rlanish  bir  tekis  bo„lmaganda  uning  darajasi  aniqlanadi  va 
sho„rlanishning  o„simliklarga  ta‟siri  ko„zga  tashlanganda,  ya‟ni  birinchi  suvdan 
oldin ham namunalar olinadi. 
 
Tuz tarkibi va namlik: 
 
-sho„r  yuvish  bo„yicha  tajribalarda  har  bir  sho„r  yuvishdan  avval  va  keyin, 
nihollar  ko„ringanda,  birinchi  amal  suvidan  oldin  va  ohirigi  suvdan  keyin  va 
kuzda; 
 
-turli  muddatlarda  sho„r  yuviladigan  tajribalarda  barcha  variantlarda  bir 
vaqtda; 

---

67 
 
 
-sug„orishning  tuproq,  suv  va  tuzlanish  tartibiga  ta‟siri  o„rganiladigan 
tajribalarda  nihollar ko„ringan, har bir amal  suvidan  avval so„ngra va  amal  davri 
ohirida aniqlanadi. 
 
Namunalar bahorda birinchi suvdan avval ohirgi suvdan keyin, kuzda zahob 
sathigacha, boshqa muddatlarda 100sm. chuqurlikkacha olinadi. 
 
Tuproq va zahobning bahor va kuzda olingan namunalarida tuproq eritmasi 
to„liq tahlil qilinadi. Meliorativ tajribalarda ham to„liq tahlil amalga oshiriladi. 
 
Tuproq  namunalari  uchun  burg„ulangan  quduqchalardan  zahob  namunasi 
olinadi, suv olish qiyin bo„lganda quduqqa quvur tushirilib, namuna olinadi. 
 
Zahob  sho„rlanganligi  sho„r  yuvish  o„rganiladigan  tajribalarda  yuvishdan 
avval  va  keyin,  sug„orishning  meliorativ  ahamiyati  o„rganiladigan  tajribada  amal 
suvigacha va undan keyin aniqlanadi. Bunda quruq qoldiq NSO
3
, SL, SO
4
, Mg, Sa, 
va  Na,  K  alangali  fotometrda  tahlil  qilinadi,  sho„r  yuvishlarda  nitratlar  va 
harakatchan fosfor miqdori aniqlanadi. 
 
Sug„orishda  turli  darajada  sho„rlangan  suv  ishlatilganda  uning  tarkibida 
quruq  qoldiq,  NSO
3
,  SL,  SO
4
,  Mg,  Sa,  va  Na,  K  alangali  fotometrda,  nitratlar, 
harakatchan fosfor har suvda yoki sho„r yuvishda tahlil etiladi. 
 
Sho„r 
yuvish  bo„yicha,  shuningdek,  o„zlashtiruvchi  ziroatlarning 
melioratsiyalashtiruvchiligi  va  amal  davri  suvlari  o„rganilayotgan  daryo  suvining 
sho„rlanganligi tahlil etiladi. 
 
Fenologik  kuzatuvlarni  tuproq  sho„rlanishi  bilan  bog„lash  zarur.  Shuning 
uchun  tuproq  namunalari  olinadigan  quduqchalarga  yaqin  joyda  kuzatuv 
maydonchalari bo„lishi kerak. 
 
Sho„rlanish  har  hil,  g„o„za  siyrak  bo„lgan  hollarda  kuzatuv  maydonchalari 
fondagi  o„simliklar  holatini  to„liq  tavsiflay  olishi  zarur  (maromida  o„sgan, 
g„o„zaga sho„rlanish 0,3 o„rtacha va kuchli ta‟sir qilgan). 
 
Fondagi  kuzatuv  maydonchalari  soni  variantdagi  har  sho„rlanish  foni 
maydoni mutanosib bo„lishi kerak. Masalan, agar maromida o„sgan g„o„za hamma 
maydonning 60 % ini tashkil etsa, unda 10 ta maydondan 6 tasi maromida o„sgan 
g„o„za  fondida,  3  tasi  sho„rlanish  kuchsiz  va  1  tasi  kuchli  ta‟sir  qilgan  fonda 
joylashtiriladi.  Bunda  sho„rlanish  bo„yicha  har  bir  fon  alohida  namuna  olish 
nuqtasiga ega bo„lishi kerak. 
 
Hosil  yig„imi  har  bir  fon  bo„yicha  20-50  m
2
  li  maydonchalarda  boshlanib, 
so„ng  variantning  jami  hisobli  maydoniga  o„tiladi.  Bunda  o„simliksiz 
maydonchalar hisobdan chiqariladi. 
 
Meliorativ  tajribalarda  etishtirilgan  o„simliklarda  tuzlar  tarkibi  va  chigit 
sifati, donli va em-hashak ziroatlari mahsuloti sifati aniqlanadi.