Chiqarish markazi

 
 7.2 - chizma. Kimyoviy preparatlar bo‘yicha tajriba variantlarining joylashishi. 
Aerodninamik qurilmada tadqiqotlar yuritish uslubi. 
Tuproqning shamol 
tufayli eroziyalanishi fizik jarayondir. Shamol eroziyasi bevosita tuproq yuzasida 
sodir bo„ladi. Bunda zarrachalarning havodagi uchishi ular erdan ajralib, yer 
yuzasida ma‟lum vaqt yumalashidan so„ng boshlanadi. Zarracha tuproqdan ajralib, 
yumalaganidan so„ng uni havo oqimi qamrab olib, emirilishi manbasidan uzoqqa 
olib ketadi. U shu tariqa shamol tezligi pasaygan, osoyishta joyga tashlanadi. 
Sokinlik holatida turgan zarrachani harakatga keltirish uchun, harakatdagi zarracha 
harakatini yanada tezlatishga nisbatan katta kuch sarflanishi zarur.
**Tajriba 3-4 takrorlanishda o„tkaziladi. 
Demak, doimiy tezlikdagi shamolda zarrachalar uchun shunday sharoit 
yaratish kerakki, ular sokinlik holatida qolishsin, agar harakatga keltirilgan 
bo„lishsa, u holda ular tezligini eng past darajagacha kamaytirish kerak. 
SHularga asoslanib, shunday omillarni o„rganish zarurki, ular asosan 
tuproqning shamolga bardoshligini belgilasin. Bu omillar tuproq tipi, tipchasi, hili, 
ularning ishlash jarayoni, g„adir-budirligi, eroziyaga qarshi qo„llanilayotgan 
tadbirlar, shamol tezligi, shuningdek, ularning o„zaro aloqalari ta‟sirida eng ko„p 
darajada o„zgaradi. 
Shu munosabat bilan shamol tezligining tipik va bo„ylama holati tadqiq 
etiladi: a) tuproq yuzasida (aerodinamik qurilmaning faol qismi); b) eroziyaga 
qarshi tadbirlar qo„llaniladigan balandlik; v) zichligi va qalinligidan (masalan, 
ihota darahtzorlarining zichligi yoki ang„izdagi tup qalinligi; kulis, beda va h.k.); 
g) havo oqimining tezligi; d) shamolning kritik tezligi. 
Aerodinamik qurilmaning ishlash uslubi quyidagilarga asoslanadi: juda 
cheklangan dala tuprog„i yuzasi ustidan zarrachalarni harakatga keltirish uchun har 
hil tezlikda su‟niy havo oqimi o„tkaziladi, ya‟ni shamol eroziyasi jarayoni yoki 
eroziyaga qarshi tadbirlar modellashtiriladi. Havo haydash davomiyligi 10 min., 
takroriyligi 4-6 marta. 
Aerodinamik qurilma quyidagi talablarga javob berishi kerak: 
a) tezligi sozlanadigan havo oqimini ta‟minlash; bu oqim ravon bo„lishi va 
turbulent tartibda o„tishi kerak; oqim tezligining tikkaga ko„tarilishdagi o„zgarishi 
o„rganilayotgan yuza g„adir-budurligi yoki eroziyaga qarshi boshqa tadbirlar 
ta‟sirida bo„lishi lozim; 

---

38 
b) havo oqimining tezligi bu oqim zarur nuqtalarda deyarli o„zgarishsiz 
holatdaligida o„lchanadi; 
v) o„rganilayotgan yuza shunday o„rnatiladiki, bunda turoqning olib ketilishi 
u solingan karetka (idish)ni quvur (truba) havo berguncha va undan keyin tuproq 
namligini o„lchash bilan birga tortib o„lchash mumkin bo„ladi. 
Shamol oqimi tezligi droselli bekitgich bilan sozlanadi. 
Qurilmaning ishchi qismida quvur devorlari ta‟sirida havo oqimining tik 
profilida deformatsiya yuz beradi. Quvurning yon va tepa devorlari aerodinamik 
silliq bo„lganligi uchun faqat pastki devorgina, ya‟ni tuproq yuzasigina tezlik 
profiliga hal qiluvchi ta‟sir ko„rsatadi. Buning uchun pastki devorida qurilma 
markazida teshik ochiladi, bu darcha eroziya maydonchasi bilan siljima qism 
(karetka) kattaligada bo„ladi. Karetka eroziya maydonchasi bilan aravacha 
yordamida pastki qurilmaga suriladi. 
Ko„tarish va tushirish gidravlik usulda bajariladi (7.3-chizma). 
Havo oqimining tezligi Prandtal quvuri yordamida aniqlanadi. U 
mikromonometr bilan birlashtirilgan va havoning to„liq va statik oqimlari farqini, 
ya‟ni dinamik bosimni o„lchash imkonini beradi. Dinamik bosim mm. Suyuqlik 
ustunida o„lchanadi: 
ст
тулик
дин