Chiqarish markazi



Download 5,37 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/85
Sana08.06.2022
Hajmi5,37 Mb.
#642854
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   85
Bog'liq
dala tajribalarini olib borish

Р
Р
Р
.
Mikromonometr asbobi ko„rsatkichlari bo„yicha havo oqimi tezligi quyidagi 
formula bo„yicha hisoblanadi: 
k
i
i
В
С
t
И
sin
)
(
273
2
,
42
0
0
m/s; 
Bunda: t
0
C – havo harorati, 
0
C; 
V – barometrik bosim, mm. Simob ustuni; 
i – mikromonometr ko„rsatkichi, mm;
i
0
– mikromonometrning boshlang„ich ko„rsatkichi, mm;
γ - spirtning solishtirma og„irligi, t/m


sinφ – trubkaning sinus og„ish burchagi; 
k – tarrirovka koeffitsenti; 
ξ – Prandtal trubkasi tarirovka koeffitsenti. 
-Tajribada quyidagi nazorat – o„lchov asboblaridan foydalaniladi: 
-havo oqimi tezligini o„lchash uchun Pito – Prendtal trubkasi. Tarirovka 
koeffitsenti ξ = 1,0; 
-to„liq va statik bosim orasidagi farqni o„lchash uchun MMN tipidagi 
mikromonometr, tarirovka koeffitsenti – K= 1,0; 
-havo harorati va nisbiy namligini aniqlash uchun Avgust psihrometri; 
-atmosfera bosimini o„lchash uchun statsioner barometr; 
-tehnik tarozilar; 
-sekundomer. 
Eroziyalangan tuproqlarda o‘g‘itlarni qo‘llash 
masalalarini o„rganish uchun 
dastlab tegishli tuproqning eroziyalanganlik darajasi aniqlanadi. 


39 
Tajribalar eroziyalanmagan, o„rtacha va kuchli eroziyalangan tuproqlarda 
yagona tizimda o„tkaziladi. Boshqa kuzatishlar va tadqiqotlar ham huddi oddiy 
sharoitda o„tkazilgan tajribadagiga o„hshash tarzda olib boriladi. 
Irrigatsiya eroziyasi. 
Eroziyalangan va eroziyalanishga moyil tuproqlarda 
ma‟dan o„g„itlar ustida qo„yiladigan va o„tkaziladigan tajribalarda tuproqning 
eroziyalanish bilan bog„lik bo„lgan qator hususiy hossalarini hisobga olish zarur. 
Ziroatlarni sug„orish natijasida irrigatsiya eroziyasi yuzaga keladigan qiyalik 
yerlardagi tuproqlarda qo„llaniladigan o„g„itlar samaradorligi va dala tajribalari 
natijalari ishonchligiga, shuningdek, hosil shakllanishiga ta‟sir etuvchi omillar 
mavjud. 
7.3 - chizma. Aerodinamik qurilma tuzilishi. 
Shunday omillar sifatida quyidagilarni ko„rsatish mumkin: qiyalik tikligi, 
tuproqning sug„orishda yuvilishi, sug„orish egatida ro„y beradigan suv o„yib ketish 
hollari, oziqa moddalarining turlicha taqsimlanishi, ulardan bir qismi va o„g„itlar 
irrigatsiya eroziyasi tufayli tuproqdan olib chiqib ketilishi. 
Irrigatsiya eroziyasiga uchragan tuproqlarda qiyalik holatiga, ularning tikligi 
va ekspozitsiyasiga qarab, issiqlik tartibi, amal davri davomiyligi, egatdagi suv 
tezligi va qiyalik bo„laklari bo„yicha oziqa unsurlari tarkibi va b.q. tekis relfli 
erlardagiga nisbatan o„zgaradi. 
Qiyaliklarning qayd etilgan hususiyatlari, eroziya jarayonlarining o„ziga 
hosligi eroziyalangan tuproqlarda o„g„itlar ustida o„tkaziladigan tajribalarga yangi 
uslubiy talablar qo„yadi. 
Ma‟dan o„g„itlar bo„yicha tajribalar, kuchsiz, o„rtacha, kuchli eroziyalangan 
va shu bilan birga yuvib keltirilgan hamda eroziyalanmagan tuproqda bir hil 
tizimda qo„yiladi. Dala tajribasi vazifasiga ko„ra, o„g„itlar bilan tadqiqotlar kuchsiz 
va o„rtacha eroziyalangan yoki o„rtacha va kuchli eroziyalangan tuproqlarda 
o„tkaziladi. Barcha hollarda tajribalar eroziyalangan tuproqlarda hamda, 
eroziyalanmagan tuproqda ham bir vaqtda va tizimda qo„yilishi kerak. 
Eroziyalanmagan tuproqlar bo„lmagan holda tajribalar yuvilgan va yuvib 
keltirilgan qiyalik qismlarida o„tkaziladi. 


40 
Tajribalar tadqiq etilayotgan hududning tipik tuprog„ida o„tkazilishi zarur. 
Binobarin, tajriba dalasini tanlash tajriba qo„yishdan oldingi eng ma‟suliyatli ish 
ekanligini unutmaslik lozim. Bu ish ho„jalik tuproq haritasi bilan tanishishdan 
boshlanadi. Bunda qanday qiyaliklar va eroziyalangan tuproqlar shu ho„jalik 
hududiga hosligi balki tajriba natijalarini joriy etish rejalashtirayotgan tuman yoki 
viloyat hududiga ham hosligi bilan belgilanadi. 
Tajriba dalasi uchun yuvilmagan (tekis tepa qism) va shleyf – yuvib 
keltirilgan tuproqli maydonga tutash bir ekspozitsiyasidagi ikki yoki uchunchi 
dajada eroziyalangan er tanlanadi. Yuvilgan va yuvib keltirilgan, shuningdek, 
yuvilmagan tuproq genetik jihatdan u yoki bu tuproq tipiga kirishi zarur. Shu bilar 
birga, qiyalik bir tekis (to„g„ri, qobariq yoki botiq) va bir ekspozitsiyada bo„lishi 
kerak. 
Ma‟lumki, irrigatsiya eroziyasi janubiy yonbag„irlarida yaqqolroq namoyon 
bo„ladi. Shu bois ular tajriba dalasi uchun tanlangani ma‟qul. Ammo tajribani 
shimoliy va oraliq yonbag„irlarida ham qo„yish mumkin. 
Yonbag„ir tanlangach (harita bo„yicha), yerlar aylanib ko„rib chiqiladi. 
Kuzatishda dalaning uzunligi, tikligi va yonbag„ir ekspozitsiyasi belgilanadi. 
Yonbag„ir uzunligi yuvilmagan (yuqorigi nuqta) va yuvib keltirilgan pastki 
nuqtalar orasidagi masofani to„g„ri chiziqda qiyalik bo„yicha ruletka yoki qadam 
bilan o„lchab aniqlanadi. 
Yonbag„ir tikligi (og„ish burchagi) eklimetr yordamida 0,5
0
gacha aniqlik 
bilan o„lchanadi (irrigatsiya eroziyasi 0,5

dan broshlab namoyon bo„la boshlaydi). 
Yonbag„ir ekspozitsiyasi tomonlarga nisbatan aniqlanadi (Shm, ShmShq, 
Shq, J Shq G„ va h.k.). 
Yonbag„irni aylanib tekshirilganda nazorat uchun tuproq kesmalari 
(chuqurchalari) turlicha darajada yuvilgan tuproqlar chegarasini belgilash uchun 
olinadi. Eroziyalanganlik darajasini belgilashda V.B.Gussak va H.Mahsudovlar 
tasnifidan foydalaniladi. Bunda turli darajada yuvilgan va yuvib keltirilgan tuproq 
hillari maydonchalari barcha tajriba variantlarini bir tekis joylashtirish uchun 
hisobga olinadi. 
Tajribalarni yonbag„irlarda joylashtirishda yahlit tajriba dalasida va turlicha 
o„g„itlangan bo„laklarda irrigatsiya eroziyasi jarayonlari ta‟sir ehtimolini hisobga 
olish zarur. 
Turli darajada yuvilgan tuproqlarda joylashgan ba‟zi tajribalar oqim 
yo„nalishda bir chiziqda joylashtirilmasligi kerak, chunki yuqorigi bo„laklardan 
pastroqdagilariga tuproq zarrachalari va oziqa moddaliri yuvilib tushishi mumkin. 
Shuning uchun yonbag„irda joylashgan (o„rtacha va kuchli yuvilgan tuproqlarda) 
tajriba variantlari yuvilmagan tuproqdagilarga nisbatan chaproq yoki o„ngroqqa 
surilishi kerak (7.4-chizma). 
Paykallar tor va yonbag„irlar qisqa bo„lgan erlarda variantlarni chiziqda 
joylashtirsa bo„ladi. Lekin bunday hollarda variantlar orasidan o„qariq olib, oqava 
suvlar chetga yo„naltirilishi kerak. 
Variantlar yonbag„ir bo„ylab, cho„ziq to„rt burchak shaklida qiyalik 
yo„nalishiga moslab faqat bir yarusda joylashtiriladi. Variantinng eng kichik 
o„lchami 120 m
2
. tajribadagi barcha hisoblar va kuzatishlar umumqabul qilingan 


41 
uslubnomalar asosida yuritiladi, faqat suyuq va quyuq (loyqa suv) oqava miqdori 
quyida keltirilgan usul bilan aniqlanadi. 

Download 5,37 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   85




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish