90
qo„rsatkichlar olinadi. Bunda aniqlangan nma sig„imi eng muhim nam sig„imi turi
bo„lib, u tuproq kuchli namlangandan keyin uning kesim bo„ylab taqsimlanishini
ko„rsatadi.
Zahob chuqur joylashganda namlashning yuqori chegarasi pastkisi-kapillyar
namlanish chegarasi bilan tutashmaydi. Shuning uchun bu holati mualllaq,
kapilllyar-birikqan, deb ataladi.
Zahob yuza joylashganda namlanish pastki kapillyar namlanish chegarasiga
etib boradi. Bunda tuproqdagi suv zahobga tayanib yoki zahob uni ko„tarib turadi.
Bu kapillyar joylashtirilgan yoki tirilgan holdagi suvdir.
Birinchi va ikkinchi
holatlarda alohida tuproq qatlamlaridagi tutib turilgan namlik CHDNS miqdorini
belgilaydi.
Cheklangan dala nam sig„imi quyidagi tartibda aniqlanadi. Dalada
maydoncha
tanlanib, cheti pol qilinadi. Uning o„lchami 3h3m. yoki 5h5, doira
shaklida 10-20
2
li bo„lishi mumkin.
Maydonchaga 2000-3000 m
3
/ga hisobida yoki 20-30 sm.lik qalinlikda suv
quyiladi. Bu miqdorni
nam tuproqlarda kamaytirish, quruq tuproqlarda
ko„paytirish mumkin. Suvni asta-sekin quyib, tuproq yuzasi ochilib qolishiga yo„l
qo„ymaslik kerak, aks holda, havo “tiqinlari” paydo bo„lib,
haqiqiy namlik
qiymatini o„zgartirishi ehtimolidan uzoq emas. Eng ma‟quli, maydonchani
kechqurun suv bostirib, ertalabgacha suv singib ketishini mo„ljallash kerak.
Shunday qilinsa, tuproq yuzasi ham qurib qolmaydi.
Suv butunlay singib ketgach, u tuproq yuzasidan bug„lanishni bartaraf qilish
chun tuproq qalin himoyalovchi
material-polietilin plyonka, somon, qipiq va
h.k.lar bilan yopilib, ustiga tuproq tashlab qo„yiladi.
3-5 kundan keyin og„ir mehanik tarkibli tuproqlarda, 2-3 kundan keyin engil
tuproqlarda himoyalovchi materilni burg„u bilan teshib, 5 5 takrorlanishda 1,5-3,0
m.gacha chuqurlikdan namlik aniqlanadi. Tuuproq og„irligi yoki hajmga nisbatan
aniqlangan namlik har bir qatlamning cheklangan nam sig„imini beradi.
0-100 sm. lik tuproq qatlamining o„rtacha namligi shu qatlamning o„rtacha
nam sig„imini ko„rsatadi. Foizda berilgan namlikni hajmga o„tkazish uchun har bir
qatlam hajm og„irligi aniqlanadi.
Nam sig„imini turli qatlamlar uchun suv zahirasida (m
3
/ga)
ifodalash ham
mumkin.
CHDNS bahorda tuproq nam zichlashmagan paytda bir marta aniqlangani
ma‟qul.
Tuproq namliligi bo‘yicha sug‘orish me’yorlari va tuproqdagi fiziologik
zarur sv zahiralarni hisoblash.
Buning
uchun CHDNS, sug„orish oldidan tuproq
namligi, hajm og„irligi va hisobli namlanish chuqurligini bilish kerak.
CHDNS tuproqning yuqorigi namlanish chegarasi bo„lib, mo„l suv berilgach
yoki yomg„irdan keyin yuzaga keladi.
Tuproq namligining suv beriladigan pastki maqbul chegarasi tuproq
hchusiyatlari va tajribaning qabul qilingan tizimi bilan belgilanadi.
Sug„orish me‟yorlarini L.N.Rozov va S.N.Rijov formulasi bo„yicha hisobli
qatlam, CHDNS (m
3
/ga) chegarasi va tuproqdagi
suvdan oldingi haqiqiy nam
zahirasi o„rtasidagi farq asosida belgilash tavsiya etiladi. Namlik tanqisligi darajasi
91
sug„orish jarayonida tuproq yuzasidan bug„lanadigan 10% miqdoridagi suv qo„shib
hisoblanadi. 16.2-jadvalda g„o„zaning gullash ko„rsatkichiga-hosil tugish
davrlaridagi 70% suv oldi tuproq namligiga ko„ra, sug„orish me‟yorini hisobdash
bo„yicha misol berilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: