Chiqarish markazi

Suv o‘lchagichdan eng yuqori suv ustuni 
Suv ustuni va sarfi 
Suv o„tkazgich kengligi, sm 
25 
50 
75 
100 
125 
Egn baland suv ustuni, sm. 
8 
17 
25 
33 
42 
Eng past suv ustuni, sm. 
2,0 
4,2 
6,0 
8,0 
10,0 
Suv o„lchagich hisoblay oladigan 
eng katta suv sarfi, l/sek 
10,7 
66,5 
178,1 
360,6 
600,0 
Suv o„lchagich hisoblay oladigan 
eng kam suv sarfi, l/sek 
1,3 
8,1 
20,9 
43,0 
75,1 
Tajriba maydoni kichik bo„lganda (1-3ga) va bir hil agrotehnikada suv 
paykal boshida o„rnatilga bitta o„lchagich bilan hissoblanadi. Tashlama suv ham 
paykal poyonidagi bitta o„lchagich bilan hisobga olinadi. 
Turli variantlarda har hil agrotehnika qo„llanilganda, ishlab chiqarish 
tajribalarining katta variantlarida suv alohida suv o„lchagichlar yordamida 
o„lchanadi. 
17. SUG‘ORISHNI MEHANIZATSIYALASHTIRISH VA 
AVTOMATLASHTIRISH BO‘YICHA O‘TKAZILADIGAN TAJRIBALAR 
G„o„za va boshqa ekinlarni sug„orishni mehanizatsiyalashtirish va 
avtomatlashtirish bo„yicha joylashtiriladigan va o„tkaziladigan tajribalar alohida 
hususiyatlarga ega. Ularda sug„orish usuli va suv qo„uish tenikasini o„rganish 
uchun quyidagilarni hisobga olish zarur: 
-tuproq-iqlim, gidrogiologik va gemorfologik sharoitlar (tuproq tipi, 
mehanik tarkibi, qiyaligi, zahob sathi va b.q.)ni ; 
-turli sug„orish usullarining agrotehnik ko„rsatkichlari va tuproq 
ustrukturasi, hajm og„irligi va suv o„tkazuvchanligiga ta‟sirini, g„o„za va izdosh 
ekinlarning o„sishi, rivojlanishi va hosildorligini; 
-turli sug„ori usullari va suv qo„yish tehnikasining ekspuluatayiya-
tehnologik ko„rsatkichlari (suv bosim va sarfi, to„liq ish vaqti, soatlab bajariladigan 
ish hajmi, gektar)ni; 
-turli sug„orish usullarida suvchilar, operator-mehanizatorlarning ish 
sharoiti, ishdagi uzilishlar, hizmat qiluvchi hodimlar soninin, 1 soatdagi, smena, 
sutka va mavsumdagi mashinalar ish unumini, gektarni; 
-turli sug„orish usullari va suv qo„yish tehnikasining iqtisodiy ko„rsatkichlari 
(olingan qo„shimcha mahsulot, erdan foydalanish koeffitsenti, 1 ga erga ketgan 
harajat, mablag„ sarfi hajmi, bahosi, shartli sof daromad va b.q.)ni . 
Quyidagi pahtachilikda qo„llaniladigan sug„orish usullari va suv qo„yish 
tehnikasi haqida fikr yuritamiz. 
Egatlar va bo‘laklar bo‘yicha sug‘orishni mehanizatsiyalashtirish. 
Ushbu 
sug„orish usuli quyidagilar orqali amalga oshiriladi: 1) naycha sifonlar; 2) 
egiluvchan quvurlar (shlanglar); 3) qo„lda ko„chiriladigan yarimqattiq va qattiq 
quvurlar; 4) yopiq sug„orish shahobchasidan suv oladigan doimiy sug„orish 
quvurlari; 5) avtomatlashtirilgan sug„orish navlari; 6) yer osti quvurlaridan suvni 
egatlarga chiqarib beruvchi avtomatlashtirilgan shahobcha va b.q. 

---

94 
Egatlar va bo„yicha sug„orishda eng muhim suv qo„yish tehnikasi 
elementlari (egat va bo„lakchalar uzunligi, egat yoki bo„lakchaga beriladigan oqim 
miqdori va sug„orish davomiyligi)ni to„g„ri tanlash lozim. 
Bunda er qiyaligi va relef, tuproqning suv o„tkazuvchanligi, egatlar 
kengligiga va b.q.lar (17.1-jadval) e‟tiborga olinadi. 
Egatlar bo„yicha suv doimiy va o„zgaruvchan oqim bilan beriladi. Doimiy 
oqimda sug„oriladigan egatdagi suv miqdori boshidan ohirigacha o„zgarmaydi. U 
nishablik darajasi past erlarda qo„llaniladi. Nishabligi o„rtacha paykallarda birzo 
oqava chiqadi, agar suv oqimi miqdori kamaytirilsa, uni bartaraf qilish mumkin. 
Bunday paykallarda sug„orishni doimiy va o„zgaruvchan oqim bilan 
o„tkazgan ma‟qul.
Nishablik darajasi yuqori paykallarda avval doimiy katta oqimda suv quyish, 
suv egat ohiriga etganda oqimni 2-3 baravar kamaytirib,o„zgaruvchan oqimga 
o„tish zarur. 
Egiluvchan, yarimqattiq, qattiq, quvurlar orqali sug`oriladigan suv hajm 
usulida o„lchanadi: suv chiqaruvchi klapan yoki teshikka menzurka, banka yoki 
biror o„lchagich idish qo„yiladi, u to„lguncha o„tgan vak sekundometrda 
hisoblanadi. Suv oqimi (yoki oqimlari) 5-10 marta o„lchanadi. 
Suv chiqargichlardan o„rtacha suv sarfi quyidagi formula bo„yicha aniqlanadi: 
q
er
═ Σq
ci
/n, 
bunda: Σq
ci
– suv chiqargichdan chiqqan suv sarfi yig`indisi; 
n-o„lchashlar soni. 
Sug`orish quvurlaridagi umumiiy suv sarfi suv chiqargichlar bo„yicha 
o„rtacha safr suv chiqargichlar soniga ko„paytirilgach, olingan natijaga teng. 
Sug`orish quvurlaridagi umumiy suv sarfini esa suv o„lchagich hisoblagichlar va 
suv o„lchagichlar yordamida belgilash mumkin. 
Maqbul suv oqimini belgilash uchun avval egatning maqbul uzunligi 
aniqlanadi, chunki ular bir-biri bilan uzviy bog`liqdir. 
17.1-jadval 
Paykallarning nishabligi va tuproqlar suv o„kazuvchanligiga qarab, egatlarning 
tahminiy uzunligi va egatga beriladigan suv oqimi 
Nishablik 
Tuproqning 
suv 
utkazuv-
chanligi 
Tegishli oraliqdagi (m) 
egat uzunligi, m 
Tegishli kenglikdagi (m) har 
egatga 
beriladigan 
suv 
oqimi, l/s 
0,6 
0,9 
0,6 
0,9 
Yuqori 
darajasi, 
>0.007 
past 
120-150 
- 
0,1-0,2 
- 
O„rtacha, 0,003-0,007 
past 
110-120 
- 
0,2-0,4 
- 
Past, <0,003 
past 
100-110 
200-250 
0,4-0,6 
0,6-0,8 
Yuqori, >0,007 
urtacha 
110-120 
- 
0,2-0,3 
- 
O„rtacha, 0,003-0,007 
urtacha 
100-110 
- 
0,3-0,4 
- 
Past, <0,003 
urtacha 
80-100 
170-220 
0,4-0,6 
0,8-1,0 
Yuqori, >0,007 
yukori 
80-100 
- 
0,3-0,4 
- 
O„rtacha, 0,003-0,007 
yukori 
60-70 
- 
0,4-0,6 
- 
Past, <0,003 
yukori 
50-60 
150-200 
0,7-0,8 
1,2-1,5 

---

95