Chiqarish markazi

 
Hosilni mashinada terish 
yig„im-terimni tezlashtirib, kuzgi shudgorga 
barvaqtroq kirishish imkonini beradi. 
Dala tajribasi 1 gektar va undan kattaroq maydonlarni egallaganda pahta 
hosili va ko„rakni mashinada terish keng qo„llanilishi kerak. 
Mashina terimida qo„l mehnati srfi 2-2,5 marta kamayadi, terish muddati 2,5 
oydan 1 oygacha qiskaradi. 
Tajriba dalasini mashina terimiga tayyorlashda begona o„tlarga qarshi 
chopiq, qaytish maydonchalaridagi g„o„za desikatsiyasi, terimdan oldin barglarni 
tushirish ishlari amalga oshiriladi. 
O„simliklarning terimiga olinadigan zarur namunalari defoliatsiyagacha 
olinishi kerak. Mashinalar qaytadigan maydonchalar dalaning yuqori va pastki 
qismlarida tayyorlanadi. Ulardan har birining kengligi 8-9m, “Magnum” rusumli 
terim mashinasi uchun 10-12 m bo„ladi. 
Qaytish maydonchalaridagi ko„saklarning 70-80% i desikatsiyadan 8-12 kun 
o„tgandan keyin ochiladi. Ular yoki qo„lda yohud mashinada teriladi, orqasidan 
ko„sak teruvchi mashina qo„yilib, barcha ko„saklar terib olinadi. So„ngra erga 
to„kilgan pahta teriladi, g„o„zapoya yig„ib olinib, daladan tashqariga chiqarib 
tashlanadi. SHundan keyin qaytish maydonchasi greder bilan tekislanadi, hisobli 
egatlar va ular orasidagi himoya qatorlari ajratiladi. 
Mashina terimi boshlanishi oldidan mashina bunkerlaridan pahtani to„kish 
uchun 4h4 m o„lchamdagi maydoncha tayyorlanadi. Bu maydonchaga tarozi 
o„rnatiladi, variantdan terilgan pahtani qoplash uchun qoplar tayyorlab qo„yiladi. 
Terilgan pahtani qoplash va tortish uchun bir-ikki ishchi ajratiladi. 
Variant katta bo„lib, bunker to„lib ketadigan bo„lsa, u holda telejkaga 
ag„darilib, katta tarozida tortiladi. 
Mashina terimi boshlangunga qadar hisobli o„simliklardagi ochilgan 
ko„saklar hosili terib olinadi, ko„saklar 60-70% ochilganda, dastlab barcha hisobli 
egatlar, so„ngra himoya qatorlari hosili mashinada teriladi. 
Birinchi yurishda mashina variantning o„ng tomonidan kirib, chiqishda 
chapga buriladi, maina yurishi bo„yicha yana o„ng tomonidan kiradi. Shunday 
qilinsa, tupdagi pahta erga kamroq to„kiladi. 
Mashinada terilgan pahta, odatda, yuqori namlikka ega va ifloslangan 
bo„ladi. SHuning uchun har variantdan 2 kg dan alohida asosiy va podborshik 

---

124 
bunkerlaridan pahta namunasi olinib shu erning o„zida tortiladi va laborotoriya 
tahliliga yuboriladi. 
Birichi terimdan keyin pahta erga ko„p to„kilgan bo„lsa, podbor teriladi, agar 
kam bo„lsa, ikkinchi terimdan keyin ko„sak bilan birga ko„saktergichda terib 
olinadi. 
Podbordan ham har variantdan namlik, ifloslanganlik va pahta chiqishini 
aniqlash chun namunalar olinadi. 
Ikkinchi mashina terimi oldidan hisobli o„simliklarda ochilgan pahta terib 
olinadi. 
Variantlarda mashina terimi ikki marta o„tkazililib, ko„saklari ko„sktergichda 
teriladi, umumiy massasidan namlikni aniqlash va pahta chiqishiga 1-2 kg dan 
namuna olinadi. 
Hosil hisobi bo‘yicha ma’lumotlarni ishlash. 
Hosil hisobi bo„yicha 
ma‟lumotlarga ishlov berish quyidagicha amalga oshiriladi: 
1.Terimlar bo„yicha bir ko„sakdagi pahta vazni aniqlanadi. Bunda hisobli 
o„simliklardan terilgan pahta ulardagi ko„saklar soniga bo„linadi. 
2. Bitta ko„sakdagi pahta vazni barcha terimlar bo„yicha aniqladi. Buning 
uchun barcha terimlarda zarur variantlardagi hisobli o„simliklardan tarilgan pahta 
vazni bir-biriga qo„o„shilib, g„o„zalardagi pahtasi terilgan ko„saklar soniga 
bo„linadi. 
3. Har bir variant va har bir terim bo„yicha yig„ishtirib olingan pahta miqdri 
aniqlanadi. Bunda barcha terimlarda terilgan pahta umumiy pahta maydoniga 
bo„linadi. 
4. Variantlar va takrorlanishlar bo„yicha (o„rtacha arifmetik) o„rtacha 
hosildrlik (s/ga) aniqlanadi. 
5. Har qaysi varianing nazorat variantidan o„rtacha farqi aniqlanadi (s/ga va 
%). 
6. Olingan ma‟lumotlarning ishonchliligi variotsion statistika uslubi 
bo„yicha belgilanadi. Bu fenologik kuzatuvlar va boshqa hisob-kitoblar bilan birga 
variantlar orasidagi farqning ishonchliligini aniqlash imkonini beradi. 
Tajribada olingan ma‟lumotlarga ishlov berishning eng mukammal usulidan 
biri sochilgan dispersion tahlilidir. Bu usul jahon miqiyosidagi tajriba ishlari 
amaliyotida tan olingan (B.A.Dospehov. Metodika polevogo opыta-M., 1976).