Chet tilini o‘qitishda axborot kommunikatsion texnologiyalarning ahamiyati va o‘rni tillar kafedrasi – 2021

CHET TILINI O‘QITISHDA AXBOROT KOMMUNIKATSION 
TEXNOLOGIYALARNING AHAMIYATI VA O‘RNI
 
Tillar kafedrasi – 2021 
||153||
 
 
бирга сўз бирикмалари, жумлалар ва ҳатто мисралар вазиятдан келиб чиқиб 
луғатда яхлит изоҳланиши мумкин. Масалан, “Тил” шеърининг биринчи байти 
иккинчи мисраси бўлмиш “Тил воситаи робитаи оламиёндур” жумласи 
дарсликнинг шу саҳифаси остидаги луғатда “Тил кишилар ўртасидаги алоқа 
воситасидир” тарзида бутунича, иккинчи байтдаги “ғайр тили” бирикмаси “чет 
тили”, “саъй қилинг” сўзи “ғайрат қилинг” дея изоҳланаши керак. Айрим 
форсча изофалар изоҳланмайди. Масалан, учинчи байтдаги “Билмакка ани 
ғайрат этинг фойдайи кондур”, тўртинчи байтдаги “Онда ўқиганлар бори 
яктойи замондур” мисраларидаги изофа ва инверсиялар маънолари берилмайди. 
Болалар ўқитувчининг йўналтирувчи саволлари ёрдамида уларнинг “Билмоққа 
ғайрат қилингларки, кони фойдадир”, “Унда ўқиганларнинг барчаси замон 
ягонасидир” мазмунида эканлигини интуиция – ички сезги, фаҳм ёрдамида 
англаб оладилар. Умуман адабиёт ўқитувчиси ҳар қандай асар таҳлилида 
шогирдларида ана шу фазилатни - матндаги сўз, бирикма, жумлаларни ички 
сезги билан идрок этиш қобилиятини ўстириб бориши лозим.
Жорий дастурга кўра 7-синфда Турдининг “Тор кўнгуллик беклар”, 
Увайсийнинг “Меҳнат-у аламларга мубтало Увайсийман” ғазаллари 
ўрганилади. 6-синфда жанр билан танишган, дастлабки намунасини ёд олган 
ўқувчига бу синфда назарий маълумотни тушунтириш бир мунча осон кечади. 
Алоҳида соат ажратилмаганлиги боис шу синфда биринчи ўрганиладиган ғазал 
(дастур бўйича Турдининг “Тор кўнгуллик беклар”) таҳлили дарсида дастлабки 
ўн дақиқада бу маълумотларни ўқувчиларга етказиш ўринли бўлади ёки 
алоҳида қўшимча дарс ўтказиш мумкин.
6-7-синфларда ғазал вазни – аруз тўғрисида тушунча берилмайди. Мумтоз 
шеърлар шу шеърий тизимда ёзилганлигини қайд этиб ўтиш кифоя.
Ғазалнинг тўлақонли ўқув таҳлили 8- ва 9-синфларда ўтказилади. Таҳлил 
қуйидаги тартибда олиб борилади:
1.
Аввало ғазал ўқитувчи томонидан маромига етказиб (имкон қадар 
ёддан) ўқиб эшиттирилади.
2.
Ғазални тинглагач, биргаликда унинг қандай мавзуда ёзилганлигини 
аниқлаш лозим.
3.
Ғазал қофияси аниқланади.
4.
Ғазалда иштирок этаётган асосий образлар аниқланади. Ишқ-муҳаббат 
мавзусида асосий уч образ бор: ошиқ, маъшуқа (ёр), рақиб. Образларга қараб 
ғазалнинг тасвирга кўра тури аниқланади.

---