Ч а с т ь V i главный редактор

489
“Young Scientist” . # 4 (294) . January 2020
Young Scientist O’zbekiston
Young Scientist O’zbekiston
berilgan kichik sarlavhalar ostida hikoya qilinadi; sarlavhalar 
soni yuzdan osharoqdir. Biroq hamma sarlavhalar ikkala 
asarda butunlay bir-biriga mos kelmaydi.
3. İkkala “Gul va Navro‘z” dostoni ham aruzning hazaji 
musaddasi maqsur yo mahzuf bahri (mafoilun mafoilun 
mafoil / faulun) da nazm rishtasiga tizilgan, bu isa forsiy 
hamda furkiy adabiyotda masnaviy, manzum doston va 
hikoyalar uchun aruz tizimining nihoyatda munosib va uyg‘un 
vaznlaridan biridir.
4. İkkala “Gul va Navro‘z” ham mavzu, xarakterlar va 
qahramonlar, joylar nomi va mazmun jihatdan bir xel 
ko‘rinadi. Ammo ayrim epizod (far’iy hodisalar) va dostonning 
umumiy yakunlanish jihatidan bir-biridan farq etadi. Misol 
sifatida, Turkiy “Gul va Navro‘z”dagi Navshod mamlakati 
podishohi Farrux farzandsizlikda keksayib farzandga zor bo‘lib, 
qarrigandan keyin o‘g‘il ko‘rgani, Navro‘z o‘ziga oshiq b’olgani 
kabi epizodlar forsiy “Gul va Navro‘z”da uchramaydi.
5. Jalol Tabibning dostoni “Gul va Navro‘z”ning izdivojlari 
bilan tugaydi. To‘rt podishoh (Navro‘z’ning otasi Navshod 
shohi Farrux, Gulning otasi Farxor shohi Mushkin, Yaman 
shohi Badi” va Aadan shohi Rabi / Rafi) Haj marasimini bitirib 
Navro‘z bilan Gulni nikoh qilgandan keyin o‘z mamlakatlariga 
qaytadilar. Tabiiyki Navro‘z bilan Gul ham Navshod ulkasiga 
ketadilar. Ammo turkiy “Gul va Navro‘z”da doston boshqacha 
yakunlanadi. Ushbu to‘rt mamlakat podisholari Navro‘z 
bilan Gulni sevganlaridan har biri ularni o‘z mamlakatiga 
olib ketmoqchi bo‘ladi; faqat bu mumkin emas. Shuning 
uchun ular Farruxning taklifi bilan, to‘rtala mamlakatni 
birlashtiradilar; oxirda bu birlasgan buyuk ulkaga Navro‘z 
podishoh bo‘lib taxtga o‘ltiradi.
6. Turkiy “Gul va Navro‘z”ning bunday yakunlanishi 
shoirning badiiy-g‘oyaviy tafakkurini namoyon qilib, turkiy 
“Gul ve Navro‘z” dostoni badiiy-g‘oyaviy jihatdan na qadar 
katta ahmiyatga ega ekanligini yaqqol ko‘rsatadi. Chunki 
Haydar Xorazmiy’ning “Gul va Navro‘z” dostoni yozilgan 
zamonda (milodiy 15-asr birinchi yarmida Temurilar 
imperatorligi porchlanib, har mantiqada bir muluk-ut-
tavoifiy hukumdor paydo bo‘lgan va ular aro urushlar xalq 
hayotini og‘irlashtirgan edi. Shuning uchun shoirimiz 
mazkur muluk-ut-tavoifiy hukumdorlar o‘rtasidagi 
tortishuvlarga qarshi fikr bildiradi va markazlashgan 
davlatni ardoqlaydi. Bu esa asar yozilgan zamoni (milodiy 
15-asr birinchi yarmi) ning talablaridan kelib chiqqan 
mutaraqqiy g‘oya edi.
Adabiyotlar:
1. Xoju Kamoliddin Abul-a’to Mahmud b. Ali Kirmony (1350 / 1971). Masnaviy Gul va Navro‘z, bo ihtimom va ko‘shishi 
Kamol A’yniy, Tehron: Bunyadi Farhangi Eron, Chopxonaiy Xurramiy. — S. 336.
2. Davlatsho Samarqandiy (1382 / 2003). Tazkiratush-sua’ro, Bo ihtimom va tashihi Edward Brown, Tehron: Asotir. S. 632.
3. Tabib, Jaloliddin Shiroziy (2001). Gul va Navro‘z, bo tashih va tavzih va Muqaddimaiy Tahliliy Ali Muhaddis, Sweden: 
Donishgohi Uppsala. S. 71.
4. Lutfiy, Mavlono (M. 1960). Divon, Professor İsmoil Hihmat Ertoylonning “Lutfiy Chag‘atoiy) unvonli muqaddimasi 
bilan, İstanbul: Adabiyot Fokultasi Basim Uyi.
5. Lutfiy, Mavlono. (1987). Seni Sevarim (Divon) va (Lutfiyga nisbat berilgan Haydar Xorazmiyning “Gul va Navro‘z” 
Manzum Dostoni, Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va Sana’t nashriyoti. (Gul va Navro‘z 354–440 baytga 
qadar).
6. Mallayev, Natan (1976). O‘zbek Adabiyoti Tarixi, birinchi kitob (17-asrgacha) Toshkent: O‘qutuvchi, 286–296, 336–
348 baytlar.
7. Navoiy, Amir Nizomiddin Alisher (1387 / 2008). Majolis-un-nafois, Nashrga tayyorlavchi: Abdulloh Royin, Mazari 
Sharif: Sultoniy Matbaa’si, 1387-yil, 213 bayt.
8. Navoiy, Amir Nizomiddin Alisher (1388). Mahokimat-ul-lug‘atayn, Nashrga tayyorlavchi: Toshqin Bahoiy, Noshir: 
Turon Madaniy Uyushmasi, Kobul: Afg‘on Pres, 52 bayt.