Callister Materials Science and Engineering An Introduction 9th c2014 txtbk pdf

Salbiy Tashqi Omillarning Oldini Olish. Hukumat resurslarni ko’p miqdorda taqsimlanishini to’g’ri nazorat qilish uchun ikki usulldan foydalanadi. Har ikki yechimlar ham tashqi xarjatlarni qoplashga qaratilgan ya’ni zarar ko’rgan firmalarni boshqa turdagi firmalarga o’tib ketishidan ko’ra ularni qarzlarini to’lashga majbur etadi:

• 
  Qonunchilik. Havo va suvni ifloslanishi borasida, eng maqbul harakat ifloslanishni qonuniylashtirish va ta’qiqlab qo’yishdir. Bunday qonuniylashtirish potensial bulg’alantiruvchilarni sanoat chiqindilarnini chiqarishlari uchun zaharli tutun miqdorini kamaytirish yoki suvni tozalaydigan uskunalar o’rnatish ma’lum miqdorda pul to’lashga majbur etishdir. Bundan muddao atrof-muhitni zararlovchilarni ba’zi turdagi soliqlarga tutish orqali mahsulot ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlarni ko’paytirishdir.
  
• 
  Ma’lum turdagi soliqlar. Keyingi harakat esa soliqlar ma’lum turdagi xarajat hisoblangani bois firmani taklif chizig’ini belgilab beruvchi asosiy belgilovchi vosita hisoblangan faktga asoslangan.Hukumatfirmagama’lum turdagi mahsulotni ishlab chiqarish uchun muayyan soliqlarni joriy etadi. Bu turdagi muayyan soliq mahsulotni har bir turini ishlab chiqarishdan kelib chiqadigan salbiy tashqi samaralarni hisoblab chiqilgan miqdoriga teng kelib qolgan bo’lar edi. Shu solig orqali, hukumat firmani o’zida soqit qilayotgan qo’shimcha xarajatlarga teng bo’lgan miqdorni qaytarib to’lashga majbur qilgan bo’lar edi. Bu firmadan o’rtacha mahsulot miqdorini ishlab chiqarib, resurslarni ko’p miqdorda taqsimlashdan voz kechib, uning taklif chizig’ini chap tomonga siljishiga majbur etadi.⁶
  

Hukumatning Roli: Malaka
Hukumatga yuqorida nazarda tutilgan iqtisodiy vazifalarni bajarishi oson ish emas. Demokratiya sharoitida hukumat o’z iqtisodiy rolini siyosat doirasida belgilaydi. Odamlarga xizmat ko’rsatish uchun siyosatchilar saylanishi kerak bo’ladi. O’z xizmat faoliyatlarida doimiy qolish madsadida mutassadi kishilar, boshqaruv tizimidagi rahbarlar va hokimlar o’zlarining muayyan vazifalarini bajarishlariga to’g’ri keladi. Eng yaxshi holatda siyosiy vaziyatlar iqtisodiyotda hukumatni rolini murakkablashtiradi; eng yomon holatda, ular nokerak iqtisodiy mahsulotlar ishlab chiqaradilar.
Siyosiy jihatdan qaraganda, resurslarni kam taqsimlanishi ba’zi holatlarda ro’y berishi mumkin; ba’zan esa noto’g’ri tartibga solinish holatlari ro’y beradi. Daromad ishlash uchun rag’batlantirilish, pulni tejab qolish va boshqa maqsadlarda qayta taqsimlanishi mumkin. Ba’zi davlat va kvaziijtimoiy tovarlar ularning foydalari xarajatlaridan oshib ketganidan emas, balki ularning foydalariqudratlisaylanganmutassadilari xizmat qiladigan shtatlarda joylashgan firmalarga to’planadi. Samarasizlik hukumat faoliyatlariga ham kirib borishi mumkin chunki xarajatlarni past darajada ushlab turish uchun foydaga undovchi rag’bat yetarli bo’lmay qoladi. Salbiy tashqi omillar siyosati kamomatlarni yuzaga keltirayotgan ayni o’sha partiyalar tomonidan siyosiy jihatdan to’sib qo’yilishi mumkin. Qisqa qilib aytganda, hukumatning iqtisodiy roli chargi iqtisodiyotning yaxshi ishlashi uchun muhim bo’lsada, u odatda amalgam oshirilmaydi.⁷