Callister Materials Science and Engineering An Introduction 9th c2014 txtbk pdf

Download 461 Kb. bet 2/8 Sana 16.03.2022 Hajmi 461 Kb. #499241

Bog'liq
4. mulkchilik munosabatlari va ijtimo

Bu sahifa navigatsiya:

• Korporativ xususiy mulk - malum maqsad yo’lida o’zaro birlashgan mulkdorlar mablag’iga asoslangan korxonalar tashkil etish orqali o’zlashtiriluvchi vosita va nematlar
• Bu mulk shakli asosan shaxsning yoki uning oila a’zolarining mehnati va undan kelgan daromadlari asosida ko‘payadi va rivoj topadi.
• Yagona boshqaruvga asoslangan

Aralash mulk - turli mulk shakllari sintezidan tashkil topib, shunga muvofiq tarzda o’zlashtiriluvchi vosita va ne'matlar		Yakka tartibdagi xususiy mulk - alohida olingan mulkdor tomonidan o’zlashtiriluvchi vosita va ne'matlar
Korporativ xususiy mulk - ma'lum maqsad yo’lida o’zaro birlashgan mulkdorlar mablag’iga asoslangan korxonalar tashkil etish orqali o’zlashtiriluvchi vosita va ne'matlar

Jamoa mulki - muayyan maqsad yo‘lida o‘zlarida bo‘lgan ishlab chiqarish vositalarini umumlashtirib jamoaga birlashgan kishilar tomonidan moddiy va ma’naviy boyliklarni hamjihatlik bilan o‘zlashtirishni bildiradi. Jamoa mulki davlat mulkini korxona jamoasi sotib olishi, badal to‘lab korxona qurishi, aksiya chiqarib, ularni sotish kabi yo‘llar orqali paydo bo‘ldi. Jamoa mulkining muhim xususiyati shundaki, ishlab chiqarish vositalari va mehnat mahsuliga ayrim shaxslar emas, balki ma’lum guruh, kishilar egalik qiladi. Jamoa mulkiga kooperativlaming, ijara va jamoa korxonalarining, aksiyadorlar jamiyatlari, xo‘jalik jamiyatlari va shirkatlarining, jamoa tashkilotlari va diniy tashkilotlarning mulki kiradi.
Shaxsiy mulk - bu fuqarolar mulki bo‘lib, ularning oilaviy faoliyat yuritishida shaxsiy yoki oilaviy ehtiyojini qondirishiga xizmat qiladi. Bu mulk shakli asosan shaxsning yoki uning oila a’zolarining mehnati va undan kelgan daromadlari asosida ko‘payadi va rivoj topadi.
Fuqaroning shaxsiy mulki asosan, ularning ijtimoiy ishlab chiqarishda ishtirokidan, o‘z xo‘jaligini yuritishdan tushgan mehnat daromadlari hisobiga vujudga keladi va ko‘payadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida shaxsiy mulk aksiyadan olinadigan dividend, bank foizlari, xususiy sohibkorlik daromadi kabi yangi manbalarga ham asoslanadi. Shaxsiy mulk ob’yektlari - bu turar joylar, bog‘-hovli va uylar, transport vositalari, pul jamg‘armalari, uy-ro‘zg‘or va shaxsiy iste’mol buyumlari, yakka tartibda va boshqa xo‘jalik faoliyati uchun kerakli ishlab chiqarish vositalari, ularda hosil qilingan mahsulot va boshqalar bo‘lishi mumkin. «O‘zbekiston Respublikasida mulkchilik to‘g‘risida»gi qonunda ko‘rsatilganidek, savdo, umumiy ovqatlanish, maishiy xizmat sohasidagi, iqtisodiyotning boshqa tarmoqlaridagi kichik korxonalar fuqaro va uning oila a’zolarining mulki bo‘lishi mumkin. Shaxsiy mulk ob’yektlari ehtiyojlarini qondirish doirasidan chiqib, daromad topish yo‘lida ishlatilishi mumkin.
Xususiy Mulchilik
Xususiy mulk - ayrim tadbirkorlarga qarashli bo‘lib, yollanma mehnatga asoslangan holda daromad olishga qaratilgan mulkdir.
Bozor tizimida alohida tartibdagi insonlar va ishlab chiqaruvchilar mulk resurslarini ko’piga egalik qiladi. Kapitalga bu tarzda keng miqyosda egalik qilishdan kapitalizm termini kelib chiqqan.
Xusisiy mulkdorlik insonlar va ishlab chiqaruvchilarga resurslardan o’zlari istaganidek foydalanish imkoniyatini beradi. Xususiy mulkdorlarning meros belgilash ayni paytda xususiy mulkdorlik institutlarini saqlab qolishga yordam beradi. Mulk huquqlari investitsiya, innovatsiya, ayriboshlash, mulkni o’zida saqlab qolish va iqtisodiy yuksalishlarga turtki bo’ladi.
Hukumat yordamisiz alohida tartibdagi tadbirkorlar yer va resurslardan hech qanday foyda ko’rolmas edi. Mulk huquqlari ko’lamini tovar markalari, mualliflik huquqlari va patentlar olish kabi masalalar ham tashkil etadi. Yakka tartibdagi insonlarni huquqlarini hukumat tomonidan bunday himoyalanishi juda ko’p turli faoliyat turlari bilan hadikmay harakatlanishini ta’minlaydi. Buning ustiga, muldorlik huquqlari ayriboshlashni yengillashtiradi. Aytaylik, avtomobilning hujjatlari yoki biror firma bilan tuziladigan rasmiy shartnoma uning huquq doirada harakatlanayotganini ko’rsatadi. Shunigdek, mulkka aloqador huquqlar o’z mulkini qiymatini oshirish yoki saqlab qolish uchun uni takomillashtirishga yoki saqlab qolishga rag’batlantiradi. Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, mulkdorlik huquqlari insonlarga tovar ishlab chiqarish va xizmatlarni himoya qilish va saqlab qolish uchun ketkazgan vaqt va resurslardan ularni ishlab chiqarishda foydalanishga yordam beradi.
Ishlab chiqaruvchi korxonalarning uchta asosiy qonuniy shakllari mavjud:²

• 
  Yagona boshqaruvga asoslangan mulkdorlikka bir inson egalik qiluvchi va boshqaruvchi korxona kiradi. Odatda, mulkdor butun ishlab chiqarish jarayonini boshqarib boradi.
  
• 
  
  
  Download 461 Kb.
  
  Do'stlaringiz bilan baham: