Ц и Суо- л с ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

1-расм. Фан снфатидаги таълим иқтисодиёти ва менежментнинг бошқа 
фанлар билан алоқаси
15

---

1.5. 
Давлат 
иқтисодиётининг 
ривожланишида 
олий 
таълимнинг ўрни ва аҳамияти.
Бугунги замонавий жамиятда инсон фаолиятининг энг кенг 
соҳаларидан бири - бу таълим ҳисобланади. Охирги йилларда 
таълиининг 
ижтимоий 
роли 
ортиб, 
дунёнинг 
аксарият 
давлатларида таълимнинг барча турларига бўлган муносабат 
ўзгарди. Таълим ижтимоий ва иқтисодий тараққиётнинг бош, 
етакчи омили сифатида қаралмокда. Бундай эътиборнинг сабаби 
замонавий жамиятнинг энг муҳим қадрияти ва асосий капитали - 
бу янги билимларни излаш, эгаллаш ва ностандарт қарорлар қабул 
қюшшга қодир бўлган инсон ҳисобланади. Шундай экан, ҳозирги 
даврда таълим шахс ва жамиятни ривожлантиришда ҳал қилувчи 
роль ўйнайди.
Жаҳонда олий таълим тизимида жиддий ўзгаришлар юз 
бермоқда. Таълим соҳасидан давлат монополиясидан воз кечиш, 
тижорат таълимини яратиш, 
жамият ҳаёти тузилишининг 
ўзгаршии таълим хизматлари бозорига пайдо бўлиши олиб келди. 
Мазкур бозор ахборот бозори ва меҳнат бозори билан бир қаторда 
таълим соҳасига фаол таъсир кўрсатмоқда.
Иқтисодиёт ва жамиятнинг ахборотлаштирилиши, давлат ва 
хусусий корхоналар ва ташкилотлар фаолият кўрсатиш шароит- 
ларининг ўзгариши таълим хизматларига талаб кучайишига сабаб 
бўлди.
Таълимга эҳтиёж муайян касбни ўзлапггириш, маълум 
лавозимни эгаллаш, маълум даражада маълумот олиш, кўшимча 
малакани ўзлаштириш, жамиятда муайян ўринни эгаллаш, мансаб 
пиллапояларидан 
кўтарилиш 
истаги 
билан 
белгиланади. 
Маълумот ҳозирги дунёда нуфузни белгиловчи омил сифати- 
дагина эмас, балки ҳозирги хдёт яшаб қолиш воситаси сифатида 
ҳам каралади. Таълим инсон капиталини такомиллапггириш ва 
ривожпантириш жараёни сифатида қаралиши мумкин. “Инсон 
капитали” тушунчасини биринчилардан бўлиб А.Смит илмий 
муомалага киритган. Бунда у “жамият аъзоларининг даромад 
олиш ҳуқуқини берувчи тўплаган билимлари ва кўникмалари”ни 
тушунган. Таълимнинг ички самарадорлиги: ўқиш даврида жорий
16

---

эҳтиёжларнинг қондирилишида; маънавий ва маданий савиянинг 
ошишида; ақлий қобилиятларнинг ривожланишида; инсонга 
техника ва иқтисодиётдаги ўзгаришларга тезроқ мослашишга 
кўмаклашувчи қобилиятларда; таълим муассасаларида илмий 
билимлар ҳажмининг ўсишида; одамларни профессионал ажратиш 
ва ижтимоий мақомига кўра саралашда намоён бўлади.
Мамлакатда 
таълим даражаси унинг 
меҳнат 
ресурси, 
иқтисодий салоҳияти, хавфсизлиги, ривожланиш имкониятларини 
белгилайди. Бу ерда гап аҳоли маълумот даражасининг ўсишидан 
бутун жамият кўрадиган самара ҳақида боради. Шундай қилиб, 
инсон ўз маълумот даражасини оширар экан, бундан нафақат ўзи 
наф кўради, балки жамиятга ҳам катта фойда келтиради. Бу 
таълим тизимига давлат томонидан дотацион мадад кўрсатилиши 
заруриятини белгилайди.
Мамлакатимизни 
ижтимоий-иқтисодий 
ривожлантириш 
бўйича устувор вазифаларга мувофиқ кадрлар тайёрлашнинг 
мазмунини тубдан қайта кўриб чиқиш, халқаро стандартлар 
даражасида олий маълумотли мутахассислар тайёрлашга зарур 
шарт-шароитлар яратиш мақсадида Узбекистон Республикаси 
Президентининг 2017 йил 20 апрелдаги “Олий таълим тизимини 
янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисвда”ги ПҚ-2909- 
сонли қарори қабул қилинди. Мазкур қарор билан олий таълим 
даражасини сифат жиҳатидан ошириш ва тубдан такомил- 
лаштириш, 
олий таълим муассасаларининг моддий-техника 
базасини мустаҳкамлаш ва модернизация қилиш, замонавий ўқув- 
илмий лабораториялари, ахборот-коммуникация технологиялари 
билан жиҳозлаш бўйича Олий таълим тизимини 2017-2021 
йилларда комплекс ривожлантириш дастури тасдиқланди.
Таълим муассасалари таклифни шакллантирувчи, таълим 
хизматларини кўрсатувчи субъектлар сифатида амал қилади. Энг 
аввало олий ва ўрта мактаб таълим муассасаларига тўхталиб 
ўтамиз.
Узбекистонда узлуксиз таълим тгаими яратилган. Олий 
таълим тизимвда қуйидаги турдаги ўқув юртлари мавжуд: 
университет, академия, институт.
17

---

Олий таълим муассасдарнинг турлари
Университет
—»
Кадрлар тайёрлаш ва билимларнинг кенг соҳалари бўйича 
олий ва олий ўкук юртидан кейинги таълим дастурларини 
амалга оширишга имкон беради, фундаментал тадқиқотлар
олиб боради
Академия
—»
г 
>
Олий малакали мутахассислар тайёрлаш ва бюгамларнинг 
кенг соҳалари бўйича олий ва олий ўқув юртидан кейинги
таълим дастурларини амалга оширишга имкон беради
Институт
-----------ч
Билимларнинг битта соҳаси доирасвда аниқ йўналишлар 
бўйича олий ва олий ўқув юртидан кейинги таълим
дастурларини амалга оширишга имкон беради