Бюджет тузишнинг ташкилий жиҳатлари

Гуруч. 12. Бюджет тузишнинг такрорий жараёни схемаси

Йигилган малумотларга асосланиб, мақсадга мувофиқ, бир нечта муқобил вариантлардан Бюджет-1 тузилади. Қоида тариқасида, у мувозанатсиз.

Мувозанатга эришишнинг асосий усуллари:

• 
  харажатлар миқдори ва таркибининг озгариши;
  
• 
  қошимча даромад манбаларини таҳлил қилиш.
  

Натижада бизда Бюджет-2 бор. Агар бир вақтнинг озида мувозанат болмаса ва юқоридаги усулларнинг барча имкониятлари тугаган болса, унда қуйидагилар амалга оширилади:

• 
  ички кредитлаш имкониятларини таҳлил қилиш;
  
• 
  меёрий-ҳуқуқий базани озгартириш (Марказий жамгармага бадалларни ошириш). Бу экстремал (истисно) усуллар, аммо улар мумкин болганлиги сабабли, биз уларни истисно қилмаймиз.
  

Натижада Бюджет-3.
Агар унда номутаносиблик болса, унда қуйидагилар зарур:

• 
  бюджетни режалаштириш учун мақсадли созламаларни озгартириш;
  
• 
  дастлабки операцион бюджетларни озгартириш.
  

Ва мувозанатли балансни тузиш жараёнини такрорланг. Келинг, бюджетлаштиришга қайтайлик.
Институт бюджетини амалга ошириш жараёнида юзага келадиган вазиятлар тасаввур қилгандан кора анча бой ва хилма-хилдир. Ҳеч қандай режа юзага келадиган ҳақиқатни юз фоиз олдиндан кора олмайди.
Агар режалаштиришда маблаг тақчиллиги ҳолатига ёл қойилмаса ва чиқариб ташланса, аслида у ривожланиши мумкин. Шундай қилиб:
Он биринчи хусусият.Институтнинг молиявий тизими марказий федерал округнинг фаолиятини марказлаштирилган маблаглар ҳисобидан ва мамурият фаолиятини болинмалар ҳисобидан ички кредитлаш имкониятини таминлайди.
Ҳар қандай CФД учун маблагларнинг этишмаслиги (БДДСнинг салбий қолдиги) уларнинг вақтинча ташқаридан (бошқа CФД ёки марказлаштирилган фондлардан) қарз олишни англатади.
Агар обектив равишда режалаштирилмаган, лекин ҳақиқатда вақтинчалик марказлаштирилган маблагларнинг тақчиллигига олиб келадиган ҳолатлар мавжуд болса, қисқа муддатли ички кредитлар манбаи болинмаларнинг оз маблаглари ҳисобланади.
Институтнинг интеграл бюджетидан маблағ етишмаслиги эса мутлақо қабул қилиниши мумкин эмас. Шунинг учун БДДС ва пул оқимлари жадвали университет молиясини оператив бошқаришнинг энг муҳим воситаларидир.
Буни баҳслаш мумкин:агар университетда барча соҳалар, лойиҳалар, CФД бойича операцион бюджетлар мавжуд болса; БДР бор, лекин БДДС ёқ, кейин университетда бюджет ёқ. Чунки бу ҳолда даромадлар ва харажатлар оз вақтида богланмайди ва университет молиялаштирилишига кафолат ёқ.
Фақат БДДС мавжуд болганда, менежер молиявий вазиятни расмий равишда эмас, балки моҳиятан назорат остида ушлаб туради.