Byudjet tashkilotlarida byudjet hisobi

Kalkulyatsiya schetlari
. Ishlab chikarilgan maxsulot va bajarilgan ish va xizmatlar 
tannarxini xisoblashda kerakli ma’lumotlar olish uchun kullaniladigan buxgalteriya schetlari.
Bu schetlarning debetida ishlab chikarilgan maxsulot yoki bajarilgan ish, 

---

269 
xizmatlarning tannarxi aks ettirib borilsa, kreditida esa, maxsulot yoki bajarilgan ish va 
xizmatlarning summasi yoziladi. 
Koldik summasi fakat debet tomonida bulishi mumkin va 
bu koldik tugallanmagan ishlab chikarishning xajmini bildiradi.
Kalkulyatsiya schetlari buyicha analitik xisob kalkulyatsiya ob’ekti va moddalari 
buyicha olib boriladi. Kalkulyatsiya schetlariga 2010 “Asosiy ishlab chikarish”, 2310 
“Yordam va boshka ishlab chikarish”, 9100 “Sotilgan maxsulotlar, bajarilgan ish va 
kursatilgan xizmatlarning tannarxini xisobga oluvchi”schetlar va boshka schetlar misol 
buladi. 
Takkoslovchi schetlar
ma’lum bir xujalik jarayonlarining natijasini aniklashga 
muljallangan buxgalteriya schetlaridir. Bunday aniklash schetlarning debet va kredit 
tomonlarining aylanmasi takkoslash bilan amalga oshiriladi. Takkoslovchi schetlarga 2610-
“Ishlab chikarishdagi brak”, 9210 “Asosiy vositalarni xisobdan chikarilishi”, 9220 “Boshka 
aktivlarni xisobdan chikarilishi”, 9910 “Yakuniy moliyaviy natija”schetlari misol buladi. 
2610-“Ishlab chikarishdagi brak”scheti buyicha yaroksiz maxsulotdan kurilgan zarar 
debet tomonidagi (maxsulot yaroksizligining xakikiy tannarxi va uni tuzatish xarajatlari) 
summa bilan kredit tomonidagi (yaroksiz maxsulotlardan foydalanish mumkin bulgan baxosi 
va aybdor shaxslardan olingan mablag) summani solishtirish orkali olinadi. 9210 “Asosiy 
vositalarni xisobdan chikarilishi”schetida asosiy vositani xisobdan chikarish natijasida 
olingan foyda yoki zarar aniklanadi. Bunda debet aylanmasi (asosiy vositani xisobdan 
chikarish bilan boglik xarajatlar) bilan kredit aylanasi (asosiy vositani xisobdan chikarish 
natijasidagi daromadlar)ni solishtirish orkali aniklanadi. Natija esa, 9910-“Yakuniy moliyaviy 
natija”schetiga utkaziladi. 
9910-“Yakuniy moliyaviy natija”scheti buyicha debet va kredit aylanmalari 
solishtirilib, yakuniy moliyaviy natija aniklanadi. Agar koldik kredit tomonda bulsa, xujalik 
faoliyati yakuni foyda bilan, agar koldik debet tomonda bulsa xujalik faoliyati zarar bilan 
yakunlanganligini bildiradi. Takkoslovchi schetlar yordamida, u yoki bu xujalik jarayonlari 
natijasini aniklash mumkin. Shuning uchun xam, bu schetlar natijaviy schetlar xam deb 
ataladi.
Aktiv
- 
buxgalteriya balansining bir kismi bulib, ma’lum bir muddatga sub’ekt 
mablaglarining tarkibi va joylanishini pul kurinishida aks ettiradi. Bundan tashkari balansning 
passiv kismi xam mavjud bulib, aktiv va passiv tomonlar bulim va moddalardan iborat. Aktiv 
tomonining jami summasi passiv tomoni summasi bilan teng bulishi lozim. Buni shunday 
tushuntirish mumkin, ya’ni aktiv tomonidagi mablaglarning manbalari, balansning passiv 
tomonida joylashgan. 
Debet 
(lat. debet - u majbur)
- buxgalteriya xisobining bir kismi. Aktiv schetlarning 
debetiga summalarning kupayishi yozilsa, passiv schetlarda esa, summaning kamayishi 
yoziladi. Xisoblashish schetlarining debetida esa, boshka korxona va shaxslarning shu 
korxonaga karzlari aks ettiriladi va debetorlik karzlari deyiladi. Debet koldiklari esa, aktiv va 
aktiv-passiv schetlarda buladi. 
Kredit
 (lat. credit - u ishonadi) - 
buxgalteriya schetining bir kismi. Aktiv schetlarning 
kreditida xisob ob’ektining kamayishi yoziladi, passiv schetlarda esa ushbu xisob ob’ektlari 
summasining kupayishi yoziladi. Kredit tomondagi koldik passiv va aktiv-passiv schetlarda 
buladi.