Byudjet hisobi va nazorati

13-jadval. 
Muomala mazmuni 
Dt 
Kt 
Asos bo‘luvchi 
hujjat 
Inventarizatsiya natijasida kamomad 
chiqqan asosiy vositalar summasiga 
(agarda moddiy javobgar shaxsdan 
undirilmasa): 
a) hisoblangan eskirish summasini 
hisobdan chiqarilishi 
02-schyotning 
tegishli 
subschyotlari 
01-schyotning 
tegishli 
subschyotlari 
Dalolatnomalar,
buxgalteriya 
ma’lumotnomasi 

---

104 
b) qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilishi 
231, 241, 251, 
261 
yoki 
271 
subschyotlarning 
tegishlisi 
01-schyotning 
tegishli 
subschyotlari 
Dalolatnomalar,
buxgalteriya 
ma’lumotnomasi 
Inventarizatsiya natijasida kamomad 
chiqqan byudjet mablag‘lari hisobidan 
sotib olingan yoki sotib olinish manbasi 
noaniq 
bo‘lgan 
asosiy 
vositalar 
summasiga (agarda moddiy javobgar 
shaxsdan undirilsa): 
a) hisoblangan eskirish summasini 
hisobdan chiqarilishi 
02-schyotning 
tegishli 
subschyotlari 
01-schyotning 
tegishli 
subschyotlari 
Dalolatnomalar,
buxgalteriya 
ma’lumotnomasi 
b) qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilishi 
231, 241, 251, 
261 
yoki 
271 
subschyotlarning 
tegishlisi 
01-schyotning 
tegishli 
subschyotlari 
Dalolatnomalar,
buxgalteriya 
ma’lumotnomasi 
v) 
aybdor 
shaxsdan 
undiriladigan 
summaning 
byudjet 
daromadlariga 
hisoblanishi 
170 
160 
buxgalteriya 
ma’lumotnomasi 
g) aybdor shaxs tomonidan tashkilot 
kassasiga 
kamomad 
summasining 
to‘lanishi 
120 
170 
Kassa kirim orderi 
d) kamomad summasini hisobvaraqqa 
kirim qilinishi 
113 
120 
Kassa 
chiqim 
orderi 
e) mablag‘larni byudjet daromadiga 
o‘tkazib berilishi 
160 
113 
Shaxsiy 
hisobvaraqdan 
ko‘chirma 
Moddiy 
javobgar 
shaxs 
kamomad 
chiqishida aybdor deb tan olingan holda 
(agarda 
asosiy 
vosita 
byudjetdan 
tashqari mablag‘lar hisobidan xarid 
qilingan bo‘lsa): 
02-schyotning 
tegishli 
subschyotlari 
01-schyotning 
tegishli 
subschyotlari 
Dalolatnomalar,
buxgalteriya 
ma’lumotnomasi 

---

105 
a) hisoblangan eskirish summasini 
hisobdan chiqarilishi 
b) qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilishi 170 
01-schyotning 
tegishli 
subschyotlari 
Dalolatnomalar,
buxgalteriya 
ma’lumotnomasi 
v) agarda, mazkur asosiy vositaning 
qoldiq qiymati moddiy javobgar shaxs 
hisobiga olib borilgan summadan kam 
bo‘lsa 
170 
272 
Buxgalteriya 
ma’lumotnomasi 
g) agarda, mazkur asosiy vositaning 
qoldiq qiymati moddiy javobgar shaxs 
hisobiga olib borilgan summadan ko‘p 
bo‘lsa 
231, 241, 251, 
261 
yoki 
271 
subschyotlarning 
tegishlisi 
170 
Buxgalteriya 
ma’lumotnomasi 
d) aybdor shaxs tomonidan kamomad 
summasining to‘lanishi 
pul mablag‘larini 
hisobga oluvchi 
subschyotlar 
170 
Shaxsiy 
hisobvaraqdan 
ko‘chirma 
Bir davrning o‘zida va bir moddiy javobgar shaxsda bir turdagi tovar - moddiy 
boyliklarninng kamomadi va ortiqcha chiqishlari o‘zaro hisobga o‘tkazilishi 
mumkin. Bunda agar kam chiqqan boyliklar - qiymati ortiqcha chiqqanda ko‘p 
bo‘lsa, unda farqi aybdor shaxslar hisobiga olib boriladi. 
Moddiy qiymatliklarni ortiqcha chiqishi aniqlanganda u 19 – MHBS ning 5.70 
bandiga binoan kirimga olinib xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy 
natijalariga o‘tkaziladi. Bu muomala quyidagi provodka bilan rasmiylashtiriladi: 
D-t tegishli moddiy qiymatliklarni hisobga olinadigan schyotlar 
K-t 273 «Inventarizatsiya natijasida ortiqcha chiqqan mol-mulklar» 
Kamomadlar yoki ortiqcha chiqishlarning har bir hodisasida farqlarning yuzaga 
kelishi sabablari chuqur va har tomonlama o‘rganilishi zarur. 
Qiymatliklar kamomadlari buzilishdan ko‘rilgan talofatlar ustidan ayniqsa sinchiqov 
nazoratni o‘rgatish maqsadida buxgalteriya hisobi tizimida yuqorida keltirilgan 
alohida 
«Kamomadlar 
va 
qiymatliklarning 
buzilishidan 
keladigan 
nobudgarchiliklar» nomli maxsus schyot ko‘zda tutilgan. U yig‘ib taqsimlovchi 
schyot bo‘lib, uning yordamida talofatlarning umumiy summasi va uning ayrim 

---

106 
turlari bo‘yicha aniqlanib, bu summalarni tegishli schyotlarga hisobdan chiqarish 
uchun xizmat qiladi. 
«Kamomadlar va qiymatliklarning buzilishidan keladigan nobudgarchiliklar» 
schyoti - aktivdir. Uning debetida solishtiruv vedomosti asosida tovar - moddiy 
qiymatliklar («Materiallar», «Tayyor mahsulot», «Tovarlar» va boshqalar») 
schyotlaridan qiymatliklarning barcha kamomadlari va buzilishidan ko‘rilgan 
nobudgarchiliklar yig‘iladi. Bu schyotning krediti bo‘yicha uning debetida yig‘ilgan 
summalar yo‘qlama komissiyasining qaroriga binoan xarajatlar yoki aybdor shaxslar 
schyotlariga hisobdan chiqariladi. Buni quyida keltirilgan tasnifdan ko‘rish mumkin: 
Tabiiy yo‘qolish me’yorlari chegarasidagi yoki undan yuqori bo‘lgan kamomadlar, 
aybdor shaxslar bo‘lmaganda, tabiiy talofat hisoblanib, paydo bo‘lgan joyiga qarab, 
mahsulot ishlab chiqarish tannarxini yoki davr xarajatlarini oshirish kerak. 
Ko‘pincha ular qiymatliklarni haqiqiy xarakatlari bilan shu harakatni hujjatli 
rasmiylashritish o‘rtasidagi nomuvofiqlikni aks ettiradi. Masalan, ishlab chiqarish 
zahiralarining kamomadi ularni ishlab chiqarishga berilishini hujjatlar bilan 
rasmiylashtirilgandagiga qaraganda ko‘proq miqdorda berilganligi natijasi bo‘lishi 
mumkin; tayyor mahsulotning kamomadi - ularni haqiqatda olinganligiga qaraganda 
hujjatlar bo‘yicha ko‘proq olinganligini rasmiylashtirish natijasi bo‘lishi mumkin. 
Tovar - moddiy boyliklarning kamomadini ishlab chiqarish xarajatlariga hisobdan 
chiqarilishi yo‘li bilan shuningdek yo‘l qo‘yilgan xatolar ham bartaraf qilinadi. 
Ortiqcha chiqishlar korxona ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish hisobiga 
tegishli qiymatliklar schyotlariga kirim qilinadi. Ortiqcha chiqishlar aniqlanganda 
albatta ularning kelib chiqish sabablari va aybdorlari surishtirib topiladi.