Буюклар муҳаббати

CИМОНЕТТА – ИЛҲОМ ПАРИСИ 
Ҳа, Симонетта ўз даврининг энг машҳур аёлларидан бири бўлиб, 
ривоятларга кўра, генуялик бой савдогар оиласида севги маъбудаси Венера қу-
руқликка чиққан жойда – Порто-Венерада туғилганди. Флоренциядаги 
Медичилар қасри улкан ва ҳашаматли эди. Марко Веспуччи атрофига ҳасад 
билан аланглаганча оқ мармар зинадан кўтарилар экан амакиваччасидан 
қизиқсиниб сўради: 
– Америго, нима деб ўйлайсан, девордаги мана булар қанча тураркин? Бу 
деворларни безатиш учун қанча олтин кетдийкин? 
6

---

Америго Веспуччи юзини тириштирди. У Медичилар оиласини нафақат 
Флоренция ҳукмдори, балки ўз ҳаётининг ҳам бир бўлаги деб билишга 
кўникканди. Ахир у сарой посбонлари сафида турар, ака-ука Медичиларнинг 
иккаласи билан ҳам иноқ эди. Шунинг учун ҳам амакиваччасининг ҳасади ва 
қизиқсиниши унга ёқмади. У-ку аслида сираям амакиваччасини саройга олиб 
келмасдия... Бир ой илгари Марко генуялик ёшгина хотини билан бирга келди. 
Шунда 16 ёшли Симонетта қаршисида Америго ожиз қолди. Соҳибжамол ундан 
қасрга олиб боришини жуда қаттиқ илтимос қилди. 25 ёшида семириб кетган 
бесўнақай Марко бу гўзалнинг қалбини қандай забт этдийкин? 
... Меҳмонлар жамулжам бўлган хона худди асаларининг уясидай ғувилларди. 
Америго Симонетта ва Маркони эргаштириб, меҳмонлар оралаб базм эгаси 
томон йўл олди. Лоренцо Медичи ҳам уларнинг келаётганини кўриб турарди. У 
кимнингдир шарафига бериладиган зиёфатларни унчалик ёқтирмаса-да, 
Америго билан дўстлиги ҳурмати учун ихчамгина маъруза ҳам тайёрлаб қўйган 
эди. Марко билан хотини тавозе билан таъзим қилишди. Лоренцо эса тайёрлаб 
қўйган ҳамма сўзларини унутди-қўйди. У худди тилдан қолгандек Марконинг 
ёш хотинига тикилиб, анграйиб қолган. Ҳар томонга сочилган тилларанг 
сочлари, кулганида олтин заррачалар сачраб кетаётгандек туюлувчи шаҳло 
кўзлари, чақалоқникидек текис пешонаси ва ғунчадек лаблари уни мафтун этди. 
Эй, Тангрим! У худди Мадоннага ёки ёш маъбудага ўхшайди. Йигирма ёшли 
Лоренцо илк бор ўзининг хунуклиги ва бўйи пастлигидан ачиниб кетди. Бунинг 
устига ўлим тўшагида ётган отасини юпатиш учун шу йилнинг бошида уйланиб 
ҳам олганди. Оҳ, бу соҳибжамол нега илгарироқ Флоренцияга келмадийкин? 
Лоренцо секин ўрнидан турди. “Менинг қасримга ташриф буюрганингиздан 
хурсандман, монна Симонетта!” – деди у ва тўсатдан Симонеттанинг ўзига 
қарамаётганини сезди. Лоренцо ортига ўгирилди. Орқада улкан юмшоқ курси 
панасида укаси − 16 ёшли алпқомат Жулиано турарди... 
7

---

Медичининг зарҳал ҳарфлар билан ёзилган навбатдаги таклифномасини 
очган Марконинг боши осмонга етди. Симонеттага уйланиб янглишмаган экан! 
Хотинининг гўзаллиги сепидан кўра ҳам кўпроқ наф беряпти. Энди ҳар куни 
кечқурун Марко уйига совға-саломсиз қайтмасди − гоҳ олтин қадаҳ, гоҳ 
олмос қадалган тўқа ёки денгиз ортидан келтирилган зираворлар... Тўғри, бун-
дан Медичининг банкирлари камбағаллашиб қолишмайди. Аммо уларнинг 
хазинаси камаяётганини ҳис этиш яхши-да. Симонеттанинг ўзига ҳам совға-
саломлар, атирлар, тақинчоқлар, кўйлак учун газламалар олиб келинарди. Бироқ 
тентак қизни сира тушуниб бўлмасди: ҳамма қимматбаҳо буюмлардан кўра у 
шеър устига атир сепилган қоғозчаларни афзал кўради. Ҳатто ёшига нисбатан 
анчагина жиддий бўлган Лоренцо ҳам кутилмаганда шеър ёзишга муккасидан 
кетди. Симонеттани кўрганида эса бир хўрсиниб қўйганча хушомад қилишга 
тушар эди. Кенжатой Жулиано ҳақида-ку гапиришнинг ҳам ҳожати йўқ! 
Илгари у бекорчи бўлиб, кўнгилхушликдан бўшамасди. Энди бўлса санъатга 
ошно тутиниб, атрофига шоирлар, мусиқачилар, мусаввирлар, файласуфларни 
йиғди. Ҳатто унинг бетайин ошналари ҳам ўзларида бир олам иқтидорни кашф 
этишди.
Мусаллассиз туролмаслигидан “Ёғоч хумча” деб лақаб орттирган Сандро 
Боттичелли эса беқиёс гўзал суратлар чизяпти. Бу ошиқлар ўзларини “Медичи 
боғидаги сайёҳлар” деб аташар ва Жулианонинг ҳомийлиги остида даври-
даврон суришар эди. Энг қизиғи, уларнинг барчаси ўз ижодини Симонеттага 
бағишлай бошлашди. Унинг шарафига ҳатто рицарлик турнирлари ҳам уюшти-
риладиган бўлди.
Баҳор либосига бурканган Симонетта хиёбонда кафтини кўзлари узра тутиб, 
қуёш нуридан тўсиб тураркан,.. Эҳтимол, у Лоренцо Медичининг унга маҳлиё 
бўлиб турганидан шундай қилгандир? Унинг қора кўзларида шундай ишқ акс 
этардики, қиз бундан ўзини ноқулай ҳис эта бошлади. Симонетта ҳам муҳаббат 
билан лиммо-лим нигоҳини сездириб қўйишдан хавфсирарди. Кеча у тунни 
8

---

Жулиано билан ўтказди. Симонетта энди ўз туйғуларини жиловлай олмас, 
Жулиано ҳам бунга қодир эмас эди. 
Очиғини айтганда, “Медичи боғидаги сайёҳлар”нинг ҳаммаси ҳам муҳаббат 
ёшида бўлиб, улар Симонеттага ошиқу беқарор эдилар. Жулианонинг суратини 
чизган 30 ёшли мусаввир Сандро Боттичели ҳам уни жону дилдан севарди. 
1476 йилнинг январида Жулиано буюртмасига кўра, у Симонеттанинг порт-
ретини чиза бошлади. Соҳибжамол Симонетта мусаввирни кичик Медичининг 
қасрида кутиб олди. Суратни чизиш давомида Симонетта бирданига ўзини 
ёмон ҳис қила бошлади. У қаттиқ йўталиб, ўзидан кетди. 
Бир ҳафтадан сўнг Симонеттага сил билан оғриган деган ташҳис қўйилди. 
Қўрқиб кетган Америго Марконинг қайтишини кутмасданоқ, амакиваччасининг 
хотинини денгиз бўйига олиб борди. Жулиано одоб юзасидан Флоренцияда 
қолган бўлса-да, ҳар куни чопар жўнатиб севгилисининг ҳолидан хабардор 
бўлиб турди. 1476 йил 26 апрелда Симонетта Веспуччи вафот этди. Унинг 
портрети тугалланмай қолди.
Бу шумхабарни эшитган Лоренцо уйи томон ошиқди. Отини ҳар қанча 
чоптирмасин дафн маросимига етиб келолмади. Жулиано ўз қасрига беркиниб 
олиб, бир неча кун ўкириб йиғлади. Симонетта учун бутун Флоренция аза 
тутди. Марко Веспуччи эса бир ойдан сўнг... бошқасига уйланди.
Жулиано таниб бўлмас даражада ўзгариб, одамови ва камгап бўлиб қолди. 
Ибодатга берилиб, яратгандан ўзини тезроқ Симонеттанинг олдига жўнатишни 
сўрарди. Унинг оҳу зори яратганга етиб борди шекилли, роппа-роса икки йил-
дан сўнг 1478 йилнинг 26 апрелида Флоренциядаги Санта Мария дел Форе 
ибодатхонасидаги диний байрам пайтида исён бошланди.
Пацци оиласи Медичи оиласини тахтдан қулатмоқчи бўлди. Бу хавфни 
биринчи бўлиб Жулиано пайқади. У қўлларини кенг ёзиб, исёнчилар томон 
юрди. Жулиано бу ҳаракати билан уларнинг ғазабини юмшатмоқчидек эди. 
Бироқ ўнлаб ханжарлар унинг танасига санчилди. Жулиано ҳатто қичқиришга 
9

---

ҳам улгурмади. Лоренцони эса бўйнидан яралашди. Флоренция яна мотамга 
чўмди. Эл-юрт ўктам Жулианога ачиниб кўз ёш тўкди. Ахир у эндигина 25 
ёшга тўлганди, холос... 
Бир-бирига талпинган ошиқ юраклар Жулиано ва Симонетта. Улар доимо 
бирга бўлишни исташарди. Бироқ уларга бундай бахт насиб этмади... Мусаввир 
Сандро Боттичелли ўз портретида ана шу севгини тараннум этди.
Уйғониш даврининг буюк мусаввири Сандро Боттичелли (1445-1510) 
Симонеттанинг вафотидан сўнг 34 йил яшади. 1510 йилнинг 17 майида амалга 
ошмаган севгиси − Симонетта Веспуччининг ёнига дафн этилди. 
Америго Веспуччи (1454-1512) Медичининг денгиз савдоси бўйича 
топшириғини бажариш учун 1491 йили Севиляга жўнаб кетади. 1499 йили 
Испаниядан чиқиб, саёҳатга отланади ва номаълум ерни кашф этадики, кейин-
чалик у ерни унинг номи билан аташади. Бу ҳозирги Америка қитъасидир. 
Аммо айтишларича, Америго бу жойни Симонеттанинг илоҳий ҳомийси 
шарафига Сан-Симона деб аташни орзу қилган экан. 
Лоренцо Медичи (1449-1492) га бежиз “Бағри кенг инсон” деб лақаб 
берилмаганди. Флоренцияда у ҳукмронлик қилган даврда фаровонлик ва 
тўкинчиликнинг олтин даври бошланганди. Лоренцо ҳомийлик қилган му-
саввирлар – Рафаэл, Леонардо да Винчи ва Микеланжелолар унинг номини 
тарих зарварақларига муҳрлаб қўйишди.