Буюклар муҳаббати

ЛЕОНАРДОНИНГ МОНА ЛИЗАСИ 
Буюкларнинг ҳаёти сирларга бой бўлади. Масалан, Леонардо да 
Винчининг сирли муҳаббати ҳақида тўрт асрдан буён турли афсоналар, ри-
воятлар юради. Италияда Чечилия Галлерани исмли оқила ва гўзал хоним яшар-
ди. Қиролнинг маъшуқаларидан бири ҳисобланган бу ёш аёл ўз даврининг 
машҳур қизларидан бўлиб, лотин тилини мукаммал билар, итальян тилида 
шеърлар битарди. Кўзга кўринган сиёсатчилар, шоиру санъаткорлар унинг хо-
надонига тўпланиб, қизғин баҳсу мунозаралар юритишни ёқтиришарди.
Леонардо да Винчи Миланга келгач, Чечилиянинг портретини ишлайди. Бу 
пайтда қиз ўн олти ёшда эди. Рассом замондошларининг эсдаликларига 
қараганда қиз Леонардога кўнгил қўяди. Йигит ҳам унга бефарқ эмасди. Улар 
ўртасидаги муҳаббат махфий тутилади. Лекин рассомнинг қизга битган 
мактубларидан бирининг қораламаси замондошлари қўлига тушиб қолади. Унда 
17

---

шундай сўзлар бор эди: 
“БеқиЕС гўзалим, донна Чечилия. Севимли фариштам. 
Сен ёзган мактубни ўқиб...”
Чечилия ҳам унга битган мактубларининг бирида шундай ёзган эди:
“Сен 
яратган асарнинг асл нусхага ўхшаши ёки ўхшамаслигини билмоқчи бўлсанг, 
ойна олдига бориб, унга боқ, ўшанда асл нусха − тирик инсон унда қанчалар 
ҳаққоний акс этганлигини билиб оласан”.
Леонардо Чечилияни аёл сифатида севганмикин ёки уни илоҳий мўъжиза 
сифатидагина улуғлаганми? Бу каби саволлар асрлар бўйи жавобсиз қолмоқда. 
Чунки, рассом тўрт аср илгари яратган “Сувсар ушлаган аёл” суратидаги Чечи-
лия муҳаббатга тўла қалбли аёл эмас ҳиссиз, тошбағир аёл сифатида 
тасвирланган. Нега? Бу портрет рассомнинг буюк асарларидан бири сифатида 
баҳоланади. Лекин унда санъаткор ўз севгилисини тасвирлаганига табиийки 
шубҳа туғилади. 
Леонардо да Винчи яратган аёл образларидан яна бири кўп асрлардан буён 
қизғин баҳслару мунозараларга сабаб бўлиб келаётган Жоконда портретининг 
яратилиш тарихи ҳақида ўйга толсангиз ҳам шу каби саволларга дуч келасиз. 
Асар барча-барчани унинг ёши, мавқеи, миллатидан қатъи назар ҳар доим 
ҳаяжонга солиб келаётир. Аёл кўзларидаги хиёл намлик, юзидаги майда туклар, 
юз терисининг ўзига хос ранги, қизғиш лабларнинг ярим кинояли табассуми, 
ҳатто бўйнидаги гупиллаб уриб турган қон томирларининг бетиним ҳаракати 
— ҳаммаси худди тирикдек, у ҳозир сизга гапириб юборадигандек туюлади. 
Гўзаллик қошида, аёлнинг сирли қарашлари олдида ўзингизни йўқотасиз, 
унинг салобати босади. 
Тасвирдаги бу хоним флоренциялик сиёсатчи ва савдогар Пьеро Франческо 
Жоконданинг хотини Мона Лиза эди. Рассом “Жоконда” асари устида тўрт йил 
ишлади. Аммо тўрт йилда ҳам тугата олмади. У асарини қўлтиқлаб, Римга 
кетиб қолди, қайтиб келиб, яна ишламоқчи бўлди. 
18

---

Рассом бу бадавлат кишининг хотини портретини буюртма асосида 
яратганмиди? Ундай бўлса, нега уни тўрт йилгача ҳам тугата олмади? Асарини 
нега Жоконда хонадонига бермади? Нега? Мона Лизанинг эри, ўз даврининг 
машҳур ва таниқли аслзодаси хотинининг ўша пайтларда хатти-ҳаракатлари 
ҳар хил гап-сўзларга, ғийбатларга сабаб бўлаётган рассомнинг устахонасига 
тўрт йил қатнашига рухсат берди? Бу саволлар ўша даврларда ҳам сир эди, 
ҳамон шундайлигича қолаётир. 
Аммо тахминлар рассом ва бу хоним ўртасида буюк муҳаббат бўлганлиги 
ҳақида сўз очишга имкон беради. Мона Лиза ёшлигида бир йигитни севган. 
Аммо 1479 йилда, у ўн олти ёшлигида, илгари икки марта уйланиб, тул қолган 
аслзода Франческо Жокондага турмушга узатишади. Қизнинг севгилиси бунга 
чидай олмай, ўзини ҳалок этган ... 
Леонардо да Винчи Мона Лизанинг тугалланмаган портретини кўтариб, 
бошқа мамлакатларда бир мунча муддат юради. Аммо ҳеч ўзини қўярга жой 
топа олмайди. Шундан сўнг, у Мона Лизадан умуман ажралмасликка аҳд 
қилиб, унинг пойига бош уриб боради. Йўлда ўргимчаксифат бир кўримсиз 
кишидан жаноб Жоконда учинчи марта ҳам тул қолди, унинг ёш хотини 
сафардан қайтаётиб, тўсатдан вафот этди, деган гапни эшитади... 
Рассомнинг Мона Лизага бўлган муҳаббатига ана шундай фожиали тарзда 
якун топади. У севгилиси висолига етиша олмайди... 
Бироқ у муҳаббатнинг буюк тимсоли сифатида сирли, тилсимли севикли 
аёли Мона Лиза тасвирини қолдириб кетди...