Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

11.6. Vaznli o`rtacha indekslar 
Inson  hayotida,  turmushimizda  barcha  hodisalar  birday  ahamiyat  kasb 
etmaydi,  ayrimlari  muhim  rol`  o`ynasa,  salmoqli  qimmatga  ega  bo`lsa, 
boshqalari  ikkinchi  o`rinli  hisoblanadi,  ular  ichida  ahamiyatsizlari  yoki 
arzimaydiganlari  ham  uchrab  turadi.  SHunday  qilib,  turli  xil  hodisalar 
o`zgarishini  yagona  indeksda  umumlashtirish  uchun  ularning  ahamiyatini 
nazarda  tutib,  har  xil  vazmindorlikda  hisobga  olish  zarur.  Bunday  indekslar 
vaznli  umumiy  indekslar  deb  ataladi.  Ular  vaznsiz  indekslarga  o`xshab  ikki 
usulda tuziladi: biri- yakka indekslardan tortilgan (vazmindor) o`rtacha indekslar 
hisoblash, 
ikkinchisi- 
ayrim 
indekslashtirilayotgan 
ko`rsatkichlarni 
vazminlashtirib  umumiy  agregat  barpo  etishga  asoslanadi.  Ilk  bor  ingliz  olimi 
Artur  YUng  vaznsiz  baho  indekslarini  teng  vazmindor  bo`lgani  uchun  tanqid 
qilib, 1811 yilda o`rtacha baho indekslarini vaznli shaklda tuzishni taklif etdi va 
amalda qo`lladi: 
I
p
p
W
W
p


1
0
 
 
 
 
(11.20) 
bu erda: W -YUng vaznlari 
Hozirgi  zamon  statistika  amaliyotida  tortilgan  arifmetik  o`rtacha  indeks 
quyidagicha tuziladi: 
I
i d
p
p
j


  bu  erda 




n
j
j
j
j
p
W
W
d
p
p
i
1
0
1
      
;
  uy  xo`jaliklarining  umumiy 
agregat  xarajatlarida  ayrim  tovar  va  xizmatlar  (yoki  guruhlarning)  salmoi,  W
i
 
ayrim  tovar va  xizmatlar  xarid  xarajatlari, 

W
j
  umumiy  uy  xo`jaliklari byudjet 
xarajatlari.  Odatda  vaznlar  bazis  davr  holatida  olinadi.  Bu  holda  miqdoriy 
ko`rsatkichlar  uchun  tortilgan  o`rtacha  arifmetik  indeks  bazis  vazinli  agregat 

---

 
108 
indeksga  teng.  Chunki:






0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
p
q
p
q
p
q
p
q
q
q
  sifat  ko`rsatkichlar  uchun  ham  bu 
indeks bazis vazinli agrugat indeksga barobar. Chunki: 






0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
p
q
p
q
p
q
p
q
p
p