Buxoro oziq ovqat va yengil sanoat texnologiya instituti

 

5.4. Aylanma mablag’lar tushunchasi, iqtisodiy tabiati va ularning korxona faoliyatidagi 

ahamiyati 

 

Korxonalar  ishlab  chiqarish  faoliyatini  tashkil  qilishda  mehnat qurollari  (asosiy  fondlar) 

va  ishchi  kuchidan  tashqari,  aylanma  mablag’larga  ham  ega  bo`lishlari  zarur.  Aylanma 

mablag’lar  ishlab  chiqarishning  aylanma  fondlari  va  muomala  fondlarini  tashkil  qilishga 

mo`ljallangan pul mablag’laridan iborat. Aylanma mablag’lar, qoidaga ko`ra, korxonaning hisob 

raqamida  naqd  pul  ko`rinishida  jamg’ariladi.  Har  bir  korxonaning  aylanma  mablag’lari  asosiy 

fondlarning texnik  holati  va mahsulot ishlab chiqarish dasturi  bilan bog’liq.  Korxona qanchalik 

katta  va  uning  ishlab  chiqarayotgan  mahsulotlari  turlari  ko`p  bo`lsa,  aylanma  mablag’lar 

shunchalik  ko`p  talab  qilinadi.  Aylanma  mablag’lar  ishlab  chiqarish  va  uning  uzluksizligini 

ta`minlashning moddiy asosi hisoblanadi.  

“Aylanma  mablag’lar”  atamasidan  tashqari  “aylanma  kapital”  iborasi  ham  ko`p 

qo`llanilib,  asosan  iqtisodiy  nazariya  va  xo`jalik  yuritishning  xorijiy  tajribasidan  olinadi. 

Mohiyatiga ko`ra, aylanma kapital korxona ishlab chiqarish kapitalining bir qismi bo`lib, uning 

qiymati  ishlab  chiqarishning  har  bir  siklida    ishlab  chiqarilgan  mahsulotga  o`tkaziladi  hamda 

ushbu  tovarni  sotgandan  so`ng  korxonaga  qaytariladi.  Aylanma  kapital  ko`pincha  korxonaning 

pul mablag’lari hisoblanuvchi yoki ishlab chiqarish jarayonida pul mablag’lariga aylantiriluvchi 

harakatchan aktivlari qatoriga kiritiladi. 

Iqtisodiy  tabiati,  bajaruvchi  vazifalari  va  ishlab  chiqarish  jarayonidagi  o`rniga  ko`ra, 

“aylanma  mablag’lar”  va  “aylanma  kapital”  o`rtasida  sezilarli  farq  yo`q.  Korxona  doimiy 

kapitalining  tarkibiy  qismi  sifatida  ular  xomashyo,  yoqilg’i,  energiya  resurslari,  yordamchi  va 

boshqa materiallarda yuzaga keladi, shuningdek, ishchi kuchlarini yollash va ularning mehnatiga 

haq  to`lashga  bo`nak  (avans)  tariqasida  beriladi.  Aylanma  mablag’larga  bo`lgan  qo`shimcha 

talab banklardan olinadigan kreditlar hisobiga qoplanadi. 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitlarida  korxonalarning  aylanma  mablag’larga  etarli  tarzda  ega 

bo`lishi  ularning  me`yorl  faoliyat  yuritishi  garovi  hisoblanadi.  Shuni  ham  unutmaslik  zarurki, 

ishlab  chiqarayotgan  mahsulot  birligiga  sarflanuvchi  xomashyo,  material,  yoqilg’i  va  energiya 

miqdori  mahsulot sifatiga ta`sir ko`rsatmagan holda qanchalik kam  bo`lsa,  mahsulot shunchalik 

arzonlashadi  hamda  aylanma  mablag’lar  kamroq  sarflanib,  ulardan  foydalanish  samaradorligi 

yuqori bo`ladi. 

Korxonalarning  aylanma  mablag’lari  aylanma  fondlari  va  muomala  fondlariga 

taqsimlanadi.  Bunday  taqsimlash  ularning  moddiy



buyumlashgan  tuzilishidan  tashqari,  ishlab 

chiqarish  jarayoni  va  umuman,  korxonaning  iqtisodiy  faoliyatidagi  ishtiroki  asosida  amalga 

oshiriladi. Bundan tashqari, taqsimlash rejalashtirishni tashkil qilishda hamda korxonaning ishlab 

chiqarish  va  noishlab  chiqarish  sohalarida  aylanma  mablag’larga  bo`lgan  ehtiyojini  aniqlashda 

katta rol’ o`ynaydi.