Buxoro muxandislik texnologiya instituti kimyoviy va oziq-ovqat texnologiyasi fakulteti noorganik moddalar kimyoviy texnologiyasi kafedrasi

Ko`pgina kaliy tuzlari suvda oson eriydi. Shu tufayli tuproqdan ko’proq yuviladi (shuningdek uning bir qismi tuproqdan hosilga o`tib ketadi) shuning uchun dalalarga kaliy o`g`itidan ko’proq solishga to`g`ri keladi. Tabiatda ortoklaz va boshqa kaliy tuzlari ko`p bo`lishiga qaramay ular doim kimyoviy parchalanib turadi.

Kaliy elementi yetishmay qolsa, o`simlikning o`sishi sekinlashadi, barglari sarg`ayadi, mevasining shirinligi kamayadi, urug`i esa puch bo`lib qoladi. Odatda kaliy o`g`itlari sifatida tabiiy kaliy tuzlari yoki kimyoviy ishlash natijasida olingan tuzlar qo`llaniladi. Ularga silvinit ( KCl · NaCl ), kaliy xlorid KCl, Kaliy sulfat (K2SO4) kiradi. Kaliy sulfat yuqoridagi uchta kaliyli o`gitlar ichida eng qimmatidir. Ba’zi o`simliklarga ortiqcha xlor ioni Clˉ zararli bo`lgani uchun kaliy sulfat ishlab chiqariladi va o`g`it sifatida qo`llaniladi. Tarkibida KCl bo`lgan o`g`itlar odatda tuproqqa kuzda sepiladi, chunki kuzgi yomg`ir va erigan qor suvlari xlor ionining bir qismini yuvib ketadi, kaliy ionlari esa tuproqda ushlanib qoladi.

Kaliy o`simlikning uglevod va oqsil almashinuvida eng muhum fizologik rol o`ynaydi, azotning ammiyakli formada o`zlashtirilish sharoitini yaxshilaydi. O`simlikni kaliyli oziqlantirish – o`simlikning alohida organlarini rivojlantirishi uchun kuchli omil hisoblanadi. Kaliy hujayra vakuolasida shakar to`planishiga imkon yaratadi, bu esa o`simlikning qishga chidamliligini oshiradi, tomir tarmoqlarini rivojlanishini, hujayralarining qalinlashishiga imkon beradi. Kaliyning ortiqchasi hosilning ko`payishiga olib keladi.

Shu nuqtai nazardan olganda mineral o`g`itlarni jumladan kaliyli o`g`itlarni ko`plab miqdorda ishlab chiqarish ularning assortimentini yanada kengaytirish ayniqsa kaliyli o`g`itlarni ishlab chiqarishi jaroyonida kaliy tuzlarini mineral eritmalardan yetarli darajada ajratib olishga erishish tegishli sanoat korxonlari hamda ilmiy tadqiqot ishlarining markazida bo`lmog`i kerak.

Kaliy o`simlikda sodir bo`ladigan fotosintez jarayonini uglevodlar to`qnashishini jadallashtiradi, o`simlik poyasini mustahkamlaydi.