Buxoro muxandislik texnologiya instituni

aniqlangan 
guruhli 
uglevodorodli 
tarkibini 
tekshirish 
natijalarini 
keltirayapmiz. 
1.10-jadval 
Namunalar nomi 
Uglevodorodlar miqdori, % mass. 
Aromatik 
n-parafin 
Izo-parafin + naften 
Achak gaz kondensati 
34.80 
17.60 
47.60 
Farg`ona dizel 
yonilg`isi 
13.19 
24.05 
62.76 
Shotliq gaz 
kondensati 
10.41 
40.05 
49.54 
Aviatsion benzin 
17.68 
19.33 
62.99 
AI-80 benzini 
50.12 
14.23 
35.65 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
II bob. Eksperimental qism. 

---

42 
 
Tekshirish usullari va obyektlari. 
2.1. tekshirish usullari 
       Ishda  fizikaviy,  fizik-kimyoviy  tavsiflarni,  molekulyar  massani,  funksional 
tarkibni  aniqlashga,  turli  boyitish  jarayonlari  bo`lgan  dearomatlash  va 
deparafinlashga  uchragan  benzinda  va  dastlabki  avtomobil  benzinida  sodir 
bo`ladigan jarayonlarni, kimyoviy tarkiblarini, strukturasini, kimyoviy tabiatini va 
ularning  barqarorligini  o`rganishga  imkon  beradigan  qo`llanilgan  an`anaviy  va 
zamonaviy tekshirish usullari keltirilgan. 
       Yonilg`ikislotaliligini  KOH  spirtdagi  eritmasi  bilan  GOST  ga  binoan 
aniqladik. Titrlanayotgan namuna kislotaliligini 100 ml ga KOH mg ifoda etdik va 
quyidagi formula bo`yicha hisobladik: 
50
100K
T
V
К



  (2.1) 
Bu yerda: V – titrlash bilan aniqlangan 0.05 N KOH eritmasining hajmi, ml da.  T 
–  mg  da  ifodalangan  0.05  N.  KOH  eritmasining  titri.    100  –  100  ml  fraksiyada 
kislotalilikni ifodalash uchun koeffitsiyent. 
Suv miqdorini Din va Stark usuli bo`yicha aniqlash. 
        Bu  neft  va  neft  mahsulotlarida  suv  borligini  miqdoriy  aniqlashning  eng 
tarqalgan  va  ancha  aniq  usuli  bo`lib  hisoblanadi.  U  neft  yoki  neft  mahsuloti 
namunasining  erituvchilar  bilan  azeatrop  haydalishiga  asoslangan  va  ko`pgina 
mamlakatlarda qo`llaniladi. 
Asboblar, laboratoriya idishlari, reaktivlar va materiallar: 
 Kolba isitkichi yoki elektr isitkich; Qabul qilgich; teskari sovutkich; sig`imi 0.5 l 
bo`lgan  tubi  yumaloq  kolba;  1  l  o`lchov  silindri;  BR-1  navli  benzin;  qaynatkich 
(pemza, chinni, shisha kapillyar naychalarning bo`laklari) 
Tahlilga tayyorgarlik. 
       Bu  usul  bo`yicha  erituvchi  sifatida  80-120
0
C  da  qaynab  chiqadigan  va  3% 
dank o`p bo`lmagan aromatik uglevodorodlarni saqlagan BR-1 navli rezina sanoati 
uchun benzin – erituvchini qo`llaydilar. 

---

43 
 
       Namunani  idishda  chayqatib  turib  5  daqiqa  davomida  obdon  aralashtiradilar. 
Yuqori  qovushqoqli  mahsulatlarni  40-50
0
C  gacha  dastlab  qizdiradilar. 
Aralashtirilgan namunadan toza quruq oldindan o`lchangan shisha kolba 1 ga 100 
gr namuna soladilar (2.1-rasm). So`ngra kolba 1ga 100 ml erituvchi qo`shadilar va 
kolba ichidagini aralashtiradilar. Bir me`yorda qaynashi uchun kolbaga bir nechta 
shisha kapillyar yoki pemza yoki chinni bo`lakchalaridan soladilar. 
       Kolbani shlif yordamida qabul qilgich 2 ning yon naychasiga ulaydilar, qabul 
qilgichning  yuqori  qismiga  shlifda  sovutgich  3  ulaydilar.  Qabul  qilgich  va 
sovutgich  toza  va  quruq  bo`lishi  kerak.  Havodan  suv  bug`larining 
kondensatsiyalanishini oldini olish uchun sovutgichning yuqori uchini paxta bilan 
yopish kerak. 
Tahlilni o`tkazish.  
       Kolbadagi  aralashmani  kolba  isitkich  yoki  elektr  isitkich  yordamida  isitiladi. 
Haydashni shunday olib boradilarki sovutkich naydan qabul qilgichga bir soniyada 
2-4  tomchi  tushib  turishi  kerak.  Qabul  qilgichdagi  suv  hajmi  oshmay  qolsa  va 
erituvchining  yuqori  qismi  butunlay  tiniq  bo`lgandan  keyingina  isitishni 
to`xtatadilar.  Haydash  davomiyligi  30  daqiqadan  kam  va  60  daqiqadan  ko`p 
bo`lmasligi  kerak.  Agar  sovutkich  nayi  devorlarida  suv  tomchilari  bo`lsa,  unda 
ularni  qabul  qilgichga  shisha  tayoqcha  bilan  itarib  tushiradilar.  Sinalayotgan 
moddani  xona  haroratigacha  sovutib  asbobni    qismlarga  bo`ladilar.  Agar  qabul 
qilgichda  suv  miqdori  0.3  ml  dank  o`p  va  erituvchi  tiniq  bo`lmasa  unda  qabul 
qilgichni  20-30  daqiqaga  tiniqlashtirish  uchun  issiq  suvga  botirib  qo`yadilar  va 
keyin  yana  xona  haroratigacha  sovutadilar.  Sovutgandan  keyin  qabul  qilgichdagi 
suvning hajmini yuqoridagi bitta bo`linmagacha bo`lgan aniqlik bilan o`lchaydilar. 
Suvning massa ulushi X ni % quyidagi formula bilan hisoblaydilar 
G
V
X


100
   (2.2) 
Bu yerda: V – qabul qilgichda to`plangan suv hajmi, l.     G – sinash uchun olingan 
neft yoki neft mahsulotining namunasi, ml 
       Qabul qilgichdagi 0.03 ml va undan kam bo`lgan izlari bo`lib hisoblanadi. 

---

44 
 
       Suv  miqdorini  ikkita  aniqlashlarning  orasidagi  tafovut  qabul  qilgichning  suv 
bilan egallangan qismidagi bitta yuqoridagi bo`linmadan ko`p bo`lmasligi kerak. 
 
1-kolba, 2-qabul qilgich, 3-sovutkich