Buxoro muhandislik texnologiya instituti

Tadbirkorlik faoliyati turlari
Ishlab chiqarish			Tijorat			Moliyaviy		Konsal’tinglar
Innovatsion			Savdo			Bank		Umumiy b oshqarish
Ilmiy-texnik			Savdo-xarid			Sug’urta		Ma`muriy b oshqaruv
Tovar ishlab chiqarish			Savdo-vositachilik			Auditorlik		M oliyaviy boshqarish
Xizmat ko`rsatish			Tovar birjalari			Lizingli		Xodimlarni boshqarish
Iste`mol tovarlari ishlab chiqarish						Fond birjalari		Marketing
Iste`mol xizmatlari ko`rsatish								Ishlab ichqarishni boshqarish
Axborot								Axborot texnologiyasi

2-rasm. Tadbirkorlik faoliyati turlari

Tijorat banki aktsiyadorlik turidagi moliyaviy-kredit muassasasi bo`lib, asosan pul omonatlarini (depozitlarni) qabul qiluvchi va mijoz ko`rsatmasi bilan boshqa hisob-kitob operatsiyalarni amalga oshiruvchi tijorat tashkilotlariga pulli xizmat ko`rsatadi. Tijorat banklarining daromad manbai depozit (jalb etilgan) va ssuda mablag’lari o`rtasidagi farqlardan shakllanadi.

Maslahat tadbirkorligi. Ma`lum bir sohada o`z mutaxassisligi bo`yicha yo`l-yo`riq ko`rsatuvchi kishiga maslahatchi deyiladi. Chet ellarda boshqaruv bo`yicha pulli maslahat konsalting deb yuritiladi. Iqtisodiyot va boshqaruv bo`yicha Yevropa Federatsiyasi Maslahatchilar Assotsiatsiyasining ta`rificha, menejment-konsalting boshqaruv bo`yicha muammo va imkoniyatlarni aniqlash, ularga baho berish, tegishli chora-tadbirlar ishlab chiqish va ularni amalga oshirishda xolisona maslahat berish hamda yordam ko`rsatishdir.

O`zbekiston Respublikasida «Tadbirkorlik to`g’risida»gi qonuninng 5-moddasiga binoan tadbirkorlikning quyidagi shakllari mavjud:

• 
  yakka tartibdagi tadbirkorlik(YATT);
  
• 
  xususiy tadbirkorlik;
  
• 
  jamoa tadbirkorligi;
  
• 
  aralash tadbirkorlik.
  

Yakka tartibdagi tadbirkorlik tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishning eng oddiy shakli bo`lib, uni tashkil qilish tartibi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 14 fevraldagi qarori bilan tasdiqlangan «O`zbekiston Respublikasida xususiy tadbirkorlik to`g’risidagi Nizom» bilan belgilanadi. Ushbu nizomga muvofiq yakka tadbirkor o`z faoliyatini yuridik shaxs tashkil qilmay amalga oshirishi mumkin. Yakka tartibdagi tadbirkorlar odatda mayda ishlab chiqarish bilan shug’ullanadilar.

2019 yil1 yanvardan boshlab RespublikadaYATT ro`yxatidan quyidagilar chiqarib tashlandi:

• 
  alyuminiy (plastik) profildan eshik, deraza va boshqa buyumlar tayyorlash; avtotransport vositalarini yuvish, salonni tozalash va shunga o`xshash boshqa xizmatlar;
  
• 
  pishloqdan mahsulotlar tayyorlash va sotish;
  
• 
  vitraj ishlari (shisha, smalta va boshqa materiallardan tayyorlangan vitrajlar). 
  

Davlat xizmatlari markazlari ro`yxatdan chiqarilayotgan faoliyat turlari bilan shug’ullanayotgan YATTga boshqa tashkiliy-huquqiy shakllarga qayta ro`yxatdan o`tishlarida (ya`ni yuridik shaxs tashkil etish) ko`maklashadi.Shuningdek ro`yxat ayrim yo`nalishlar bilan to`ldirildi. Shu tariqa, YATTda:

• 
  salqin ichimliklar, ayron tayyorlash va quyib sotish;
  
• 
  davlat-xususiy sherikchilikning oilaviy nodavlat maktabgacha ta`lim muassasalarini moddiy-texnik va uslubiy jihatdan ta`minlash shakli asosida tashkil etilgan oilaviy nodavlat maktabgacha ta`lim muassasalari faoliyati bilan shug’ullanish imkoniyati paydo bo`ladi.
  

O`zbekistan Respublikasida «Xususiy tadbirkorlik to`g’risidagi nizom»da xususiy tadbirkorlik faoliyatiga quyidagicha ta`rif berilgan:

Xususiy tadbirkorlik fuqarolar (alohida fuqaro) tomonidan o`z tavakkalchiliklari va mulkiy javobgarliklari ostida, shaxsiy daromad (foyda) olish maqsadida amaldagi qonunchilik asosida amalga oshiriladigan tashabbuskor xo`jalik faoliyatidir.

Xususiy tadbirkorlikning yakka tartibda faoliyat yuritayotgan tadbirkorlikdan farqi shundaki, bu yerda faoliyat yurituvchilar o`z faoliyatini yollanma ishchi kuchi yordamida olib boradilar. Ular yuridik shaxs sifatida ish ko`radilar va o`z korxonalarini davlat ro`yxatidan o`tkazishga majburdirlar.

Jamoa tadbirkorligi bir guruh fuqarolarning o`zlariga ma`qul bo`lgan mulkchilik shakllarida jamoalarga birlashib, jamoa korxonalarini tashkil etishlari va shu asosda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishlaridir.

Jamoa tadbirkorligi faoliyati firmalar faoliyatida o`z ifodasini topadi. Firma muayyan turdagi mahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatishga ixtisoslashgan, bozordagi talab va taklifga qarab ish tutadigan, iqtisodiy jihatdan erkin va mustaqil korxonadir.

Qo`shma korxonalar o`zaro manfaatdorlik negizida, hukumatlararo shartnomalar asosida tashkil qilinib, ilmiy-ishlab chiqarish, ilmiy-texnik va boshqa vazifalarni yechishga qaratilgan. Ular sanoat, qishloq xo`jaligi, qurilish, transport, savdo, fan va iqtisodiyot tarmoqlarida tarkib topishi mumkin.

Qo`shma korxonalar, asosan, chet el texnikasi va texnologiyasi asosida barpo etilib, mahalliy xomashyo va ish kuchi hisobiga ishlaydi. Korxona mustaqil balansiga ega bo`ladi va xo`jalik hisobi asosida faoliyat yuritadi.

Respublikamizda AQSH, Italiya, Turkiya, Frantsiya, Germaniya, Angliya, Koreya, Yaponiya, Xitoy, Rossiya, Hindiston kabi qator davlatlar kompaniyalari bilan hamkorliqda qo`shma korxonalar qurilib, ishga tushirilgan.