Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti

Aleksandriyalik mexaniklar. Aleksandriya shahri Misr Arab Respublikasi hududida joylashgan. Eramizdan avval 331 yilda Aleksandr Makedonskiy tomonidan asos solingan. Aleksandriya muzeyida Arximedning zamondoshi Ktezibiy rahbarligida mexaniklar maktabi tashkil etilib, siqilgan havoni (pnevmatika) qo’llanilishini ishlab chiqishdi. Uning rahbarligida amaliy mexanika keng rivojlandi, suvli soat, suv tortuvchi nasos, yong’inni o’chiruvchi nasos, siqilgan havo yordamida ishlovchi og’ir qurollar yaratildi.
2. Filon — Aleksandriya shahrida yashagan va «Mexanika» nomli kitobini 250 y (mil. avval) yozgan. U siqilgan havo bilan ishlaydigan harbiy qurollar, avtomat teatr yasagan, turli ko’ngil ochar qo’g’irchoqlar, egri ko’zgu, fontanlar, avtomat ravishda suv uzatish, eshiklarni ochish mexanizmlarini yaratgan. Havoning ham modda ekanligini birinchi bor tajriba asosida isbot qildi. U bo’sh kavshin olib, uning og’zini bekitib, suvga tushiradi va og’zi ochilganda havo pufakchalari chiqa boshlaydi. Filon birinchi bo’lib termoskop (termometr) ixtiro etdi. Uning termoskopi bir-biri bilan naycha orqali tutashtirilgan ikkita shar bo’lib, ulardan biri yarmigacha suv bilan to’ldirilgan, ikkinchisi esa bo’sh qoldirilgan. Agar bo’sh shar quyoshga qo’yilsa, ikkinchi sharda havo pufakchalari chiqa boshlaydi. Agar shar soyaga ko’chirilsa, naycha orqali suv bo’sh kolbaga oqib o’tadi.
Aleksandriyalik mexaniklar o’z ilmiy izlanishlariga asoslanib bo’shliq to’g’risida o’rtacha holat mavjudligini e’tirof etishadi, ya’ni qisman bo’shliq mavjud, buni havoning siqiluvchanligi, qattiq va suyuq jismlarning issiqlikdan kengayishi orqali isbot qilishga intiladilar.
3. Geron Aleksandriyskiy (mil.avval I- P asr, taxminan 120 yillarda yashagan) U uchburchakning yuzasini uning tomonlari orqali hisoblash formulasini keltirib chiqaradi va u hozirda ham umumta’lim maktablarining matematika fanida o’rganiladi.

c

Uchburchak parametri

b
a, b, s- uchburchak tomonlari

Geron Aleksandriya muzeyida dars bergan va ikki tomli kitobi pnevmatikaga bag’ishlangan. Uning par mashinasi hozirgi par mashinalariga yaqin turadi.

a) Qozondagi suv qaynatilganda undagi par (b) naycha orqali s sharga o’tadi va undagi d va ye naychalardan otilib chiqishi bilan reaktiv harakat natijasida s shar aylanma harakatga keladi. Geronni haqli ravishda reaktiv harakat asoschisi deyish mumkin. Geronning «Mexanika» kitobi ensiklopedik qo’llanma bo’lib, sodda tilda yozilganligi uchun undan hunarmandlar ham foydalanishgan.

Geron «Katoptrika» kitobida ko’zguda tasvirning hosil bo’lishi, turli xil fokuslar ko’rsatishni yoritib bergan: «Yassi va sferik ko’zgularga tushayotgan va qaytayotgan nurlar burchaklari teng bo’lganligi sababli ular o’tgan yo’llar minimum bo’ladi». Bu fikr hozirda bizga ma’lum bo’lgan «Ferma prinsipi»ga juda ham yaqindir.
Geron o’zining «Diopri to’g’risida» nomli asarida burchakni o’lchovchi turli moslama va asboblar tuzilishini keltiradi, godometr (taksometr)— masofani o’lchovchi asbobni ixtiro etadi.