Buxoro davlat universiteti utayeva feruza xolmamatovna

Qishloqlar:
Birinchi tip
: Umumiy maydoni 1 gektardan oshiq 
qishloqlar. Tarhi to‘g‘riburchak shaklida, ba’zan arki-a’losi bor. 
Bularga 
Sherabod 
vohasidagi 
Oqtepa, 
Sho‘rchi 
tumanidagi 
Eshonbobo yodgorliklari kiradi. 
Ikkinchi tip
: Arki-a’losiz va mudofaa devorlari bo‘lmagan 
qishloqlar.
Ularning umumiy maydoni 1 gektar atrofida. Bu turdagi 
yodgorliklarning bironbir burchagida ko‘shk joylashgan. Bularga 
Botirobodtepa, Do‘mbiraobodtepa (Sherabod vohasi) kabilar kiradi.
Uchinchi tip
: Qishloq joylaridagi hovlilar. Ular alohida 
joylashgan bo‘lib, maydoni 0,2 - 0,3 gektarni tashkil etadi. 
Tog‘li qishloqlar.
Bu turdagi inshootlar tog‘ yonbag‘irlari yoki 
tog‘li joylarda joylashgan ko‘pburchakli ko‘rinishga ega. Bularga 
Maydonqo‘rg‘on (Ko‘hitang tog‘lari), Sina (Hisor tog‘lari) kabi 
yodgorliklar kiradi. 

---

33 
E.V.Rtveladze tomonidan ilk bora Shimoli-g‘arbiy Baqtriyaning 
qadimgi davr yodgorliklarining tipologiyasi keyinchalik bu borada 
yodgorliklarni tiplarga bo‘lish, ularni turlarga ajratish borasida muhim 
bosqich bo‘ldi. 
XX asrning 70 -yillarida Baqtriyaning shahar madaniyatini 
o‘rganish munosabati bilan taniqli arxeolog olim V.M.Masson ham 
Shimoli-g‘arbiy Baqtriyaning qadimgi davr yodgorliklarini tiplarga 
bo‘lish masalalariga ham yondashgan. V. M. Masson Ga’rbiy 
Yevropa va Amerika olimlarining Mesopatamiya yodgorliklarini 
tiplarga bo‘lish natijalariga asoslanib Baqtriyaning qadimgi davr 
yodgorliklarini tiplarga bo‘lgan. V. M. Masson o‘zining bu 
tadqiqotida asosiy mezon qilib, yodgorliklarning umumiy maydonini 
olgan. V. M. Masson tadqiqotlariga ko‘ra, Shimoliy Baqtriyaning 
shahar va qishloqlari o‘rtasidagi chegara 5 gektarni tashkil etgan. 
Umumiy maydoni 5 gektardan oshiq yodgorliklar shahar tipiga 
kiritilgan, undan kam bo‘lganlarini qishloqlar tashkil etgan.
Arxeolog Sh. Pidayev o‘zining Shimoliy Baqtriyaning qishloqlari 
va qishloq jamoasiga bag‘ishlangan asarida ham ayni shu yo‘sinda 
yondashgan. E. V. Rtveladze, V. M. Masson, Sh. Pidayev kabi 
arxeolog olimlarning tadqiqotlari tufayli Shimoli-g‘arbiy Baqtriyaning 
qadimgi davr shaharlarini tiplarga bo‘lish, ularni shaharlar, 
shaharchalar, shahar turkumidagi qishloqlar, qishloqlar, diniy 
inshootlarga ajratish shu tariqa shakllandi va keyinchalik bu usul 
Shimoli-g‘arbiy Baqtriyaning ilk temir davri yodgorliklarini 
tasniflashga 
A.S.Sagdullayev, 
Sh.B.Shaydullayev 
tomonidan 
qo‘llanilgan bo‘lsa, Toharistonning V-VIII asrlar yodgorliklarini 
tasniflashda 
B.A.Litvinskiy, 
V.S.Solovyov 
va 
T.Annayevlar 
tomonidan davom ettirildi.