Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti "ekologiya"kafedrasi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

5 

 

KIRISH 

Mavzuning  dolzarbligi:XX  asrning  ikkinchi  yarmi  Yer  tarixida,  insoniyat 

tarixida  o’ziga  xos  alohida  davrni  tashkil  qiladi.  Bu  davrda  Yer  yuzasida  aholi 

sonining tez sur’atlar bilan ortib borishi, sanoat va qishloq xo’jaligining rivojlanishi, 

insonning kuchli texnika vositalaridan mehnat quroli sifatida foydalanishi va fanning 

bevosita  ishlab  chiqarish  kuchlariga  aylanishi  insonning  tabiiy  resurslarga  bo’lgan 

ehtiyojini  orttirib  yubordi.  U  tabiiy  resurslardan  faol  foydalana  boshladi  va  yerga, 

tuproqqa,  suvga,  havoga,  o’simlikka  va  hayvonot  dunyosiga  kuchli  ta’sir  ko’rsata 

boshladi.  Natijada,  inson  tabiiy  resurslarning  tez  sur’atlar  bilan  kamayib  ketishiga, 

atrof-muhitning  ifloslanishiga,  tabiat  komponentlari  orasidaga  mutanosiblikning 

buzilishiga,  qolaversa  o’zining  salomatligiga  va  hayoti  uchun  xavfli  bo’lgan  salbiy 

oqibatlarning  yuzaga  chiqishiga  ham  sababchi  bo’lib  qolmoqda.  Inson  va  tabiat 

o’rasidagi  o’zaro  munosabatlarning  yildan  yilga  keskinlashib  borishi,  tabiat 

qonuniyatlarini  chuqur  bilishni,  tabiiy  resurslardan  tejab-tergab  ilmiy,  asoslangan 

holda  foydalanishni  talab  etadi.  Bu  esa  tabiiy  ekologo-geografik  bilimlarni  chuqur 

egallashni  taqazo  etadi.  Landshaftshunoslik  fani  tabiiy  geografiyaning  muhim  bir 

qismi  sifatida  kishilik  jamiyatining  amaliy  talablariga  bog’liq  holda  shaklandi  va 

rivojlanib kelmoqda. U inson bilan tabiat o’rtasidagi o’zaro aloqalar samaradorligini 

oshirishning  ilmiy  asoslarini  yaratish  va  haqiqiy  madaniy  landshaftlarni  barpo 

qilishining  qoida  va  usullarini  ishlab  chiqish  bilan  shug’ullunadi.  Insonlar  ma’lum 

bir  tabiiy  landshaftlarda  yashab,  uni  o'z  ehtiyojlariga  moslab  urbolandshaftlar 

darajasigacha o'zgartiradilar. Insonning ta'siri landshaftning imkoniyatlaridan  oshib 

ketsa, undagi muvozanat buziladi. Natijada landshaft  butunlay o’zgarishi hatto 

yo'q  bo'lib  ketishi  mumkin.  Landshaftdagi  o’zgarishlar  o'z navbatida  insonlarga 

ham  kuchli  ta'sir  ko’rsatadi.  Shuning  uchun  tabiatni  muhofaza  qilishning  asl 

mohiyati  va  maqsadiga  ko'ra  landshaftlarni  muhofaza  qilishdir.  Hozirgi  vaqtda  yer 

yuzida  inson  ta'siriga  uchramagan  tabiiy  landshaftlar  kam  qoldi.  Inson  ta'sirida 

o'zgartirilgan  landshaftlar  antropogen  landshaftlar,  deyiladi.  Antropogen 

landshaftlar  bajaradigan  funksiyalari  (qishloq  xo'jaligi  landshaftlari,  sanoat 

landshaftlari,  shahar  landshaftlari  va  boshqalar)  va  o'zgarish  xarakteriga  (kam 

---

6 

 

o'zgartirilgan, 

kuchli 

o'zgartirilgan) 

ko'ra 

farqlanadi. 

Yer 

yuzidagi 

landshaftlarning  60%  dan  ortig’i  antropogen  landshaftlarga  kiradi.  Inson 

tomonidan  ilmiy  asosda  o'zgartirilgan,  tartibga  solib  turiladigan,  eng  yaxshi 

yashash  sharoitlari  va  iqtisodiy  samaradorlikni  ta'minlaydigan  madaniy 

landshaftlar ham mavjud.  

 

Tabiiy  geografiyaning  landshaftshunoslik  sohasiga  taaluqli  ko’pgina 

muammolar hanuzgacha o’zining murakkabligi va munozaraliligi bilan ajralib 

turibdi.  Jumladan,  tabiiy  landshaftlarning  urbolandshaftlar  bilan  o’rin 

almashinishi  masalalari  hali  puxta  ishlab  chiqilmagan.  Shuning  uchun  tabiiy 

landshaftlarning  urbolandshaftlar  bilan  o’rin  almashinishi  oqibatlarini 

kompleks o’rganib, tahlil etish ilmiy-nazariy va amaliy ahamiyatga egadir.