Buxoro davlat universiteti «Psixologiya» kafedrasi

Amerikalik menejerlar xodimlarning tashabbusini doimo rag’batlantirib 

turish maqsadida quyidagi 100 maslahatni beradi. 

Yangiliklar  qo’llab  –  quvvatlashib,  rag’batlantirib  borilgandagina  vaziyat  yaratish 

uchun mas’uliyatni o’z ustingizga oling. 

Topqir  bo’ling,  mehnatni  doim  tashkil  etishning  yangi  shakllarni  izlash  va 

xodimlar o’rtasida o’zaro ijodiy ishlarni avj oldirishga harakat qiling.  

Tashkiliy  ishlar  madaniyatiga,  tashabbusni  bo’g’ib,  cheklab  qo’yadigan  odatdagi 

rasm – qoidalarga o’z diqqatingizni jalb qiling. 

Tashkiliy  ishlar  madaniyatiga,  tashabbusni  bo’g’ib,  cheklab  qo’yadigan  odatdagi 

rasm – qoidalarga o’z diqqatingizni jalb qiling. 

Qo’l ostingizdagi kishilar o’z fikrlari va bilgan narsalari to’g’risida bir – biri bilan, 

siz  bilan  o’rtoqlashishni  istiaydigan  bo’lishlari  uchun  ochiq  ko’ngillik  va  erkinlik 

vaziyatni yarating.  

Boshqalarning  o’z  umrini  yashab  bo’lgan  eski  uslubidan  voz  keching.  Mayda  – 

chuyda narsalarga ham “otalik”  qilavermang.  

Befarqlik  va  hatto  qarshilikka  ham  duch  kelib  qolishingiz  mumkin,  bunga  tayyor 

turing.  Ishning  foydasi  uchun  ijodiy  tashabbusi  kerakligini  izchillik  bilan 

tushuntirib berish yo’li bilan bularni asta – sekin yengib o’tish mumkin.  

Yangi  vazifalarni  aniq  -  ravshan,  tushunarli  va  yaqqol  qilib  ta’riflab  bering. 

Ularning  qanday  ado  etilayotganligini doimo  nazorat  qilib boring.  Ijodiy  ravishda 

yondashishni  talab  qiladigan  vazifalarni  alohida  ko’rsatib  o’ting.  Qimmatli 

---

 

18 

resurslarni,  odamlarning  vaqt  va  kuch  –  quvvatlarini  sarflaydigan,  lekin 

biznesingizning  rivojlanishiga  yordam  bermaydigan  eski  mahsulotlar,  xizmatlar, 

chora – tadbirlardan voz keching. 

 Vaqt va resurslarni, yangiliklarni joriy etish talablariga mos ravishda taqsimlash.  

 O’z qo’l ostingizdagi xodimlarni yangi g’oyalar va ilg’or tajribani ko’proq tatbiq 

etadigan bo’lishiga o’rgatib boring. 

 O’z  xodimlaringizning  shaxsiy  xususiyatlarini  bilib  oling  va  hisobga  oladigan 

bo’ling. Har bir kishining qobiliyatlarini alohida baholang. 

  Maqsad  va  vazifalarni  shu  tariqa  shakllantiringki,  toki  ular  mazkur  ishlarni 

bajarishda  qatnashadigan  xodimlarning  shaxsiy  manfaatlariga  imkoni  boricha 

ko’proq mos keladigan bo’lsin.  

  Xodimning o’z qadrini bilishiga va oldiga qo’yilgan vazifani uddalashga bo’lgan 

istagini qo’llab – quvvatlab boring.  

  Xodimlarning  o’z  shaxsiy  fazilatlari  va  bilimlarini  namoyon  qilishlari  uchun 

hamma  imkoniyatlarni  yaratib  bering.  Kishi  nechog’li  ko’proq  bilimdon  bo’lsa, 

mehnatga  rag’bati,  o’ziga  ishonch  bilan  qarab  mustaqil  ishlay  olsa,  mehnatining 

qadri shuncha yuqori bo’ladi.  

 Xodimlaringizga  shunday  ishni  topshiringki,  toki  bu  ishni  bajarish  o’sha 

xodimlarda shaxsiy qanoat hosil qilsin.  

 Xodimlarning  kasbiy  manfaatlari  doirasidan  chetga  chiqmaydigan      loyihalarni 

afzal biling.  

 Qo’l ostingizdagi kishilarga ulardan katta kasb mahoratini talab qiladigan vazifalarni 

topshirar ekansiz, bunga kim talabgor deb so’rab ko’ring.  

 Tashabbuskor ijrochilarga ular xuddi avvalgi safargidek yaxshi rag’batlantiriladi  deb 

kafolat bering. 

 Qo’l  ostingizdagi  kishilar  yangi  vazifani    o’z  kasb  –  mahoratini  sinov  usuli  deb 

bilishlari uchun ularga yordam bering. 

 Ijodiy  faollik  ko’rsatadigan  xodimlarning  mansabi    ortishiga  umid  qila  oladi  deb 

hammani ishontiring.  

 Plyuralizmni qo’llab – quvvatlang. Tanlab olgan ish uslubingiz eng yaxshi uslub deb 

o’ylamang.  

 Bilib  olingki,  boshchilik  qilib  borishning  tabiatan  har  xil  odatlarga  bir  xilda  mos 

tushadigan  usuli,  boshqarishning  universal  usuli  yo’q.  Yaxshi  boshliq    kerak 

paytda boshqarishning yo liberal yoki demokratik usuli yoki avtoritar usulini tanlay 

oladigan yaxshigina psixolog kishidir.  

 Mammolarni  ijodiy  yo’l  bilan  hal  etish  uchun  mehnat  resurslari  va  moddiy 

resurslardan foydalanishning mumkin qadar ko’proq usullarini qo’llash.  

 Jami kuchi – g’ayratni pirovard natijaga erishishiga qarating. 

 Vazifani  boshqa  xodimlar  bilan  birgalikda  belgilab  oling.  Bu  narsa  uni  bajarishning 

eng yaxshi dasturini ishlab chiqishga yordam beradi.  

 Muammoni hal qilishning o’ziga xos usuli topilmaguncha uning ustida qayta – qayta 

bosh qotirish hollarini rag’batlantirib boring.  

 Yuksak, lekin oqilona ish andozalarini belgilang. 

---

 

19 

 Ish  sifatiga  qo’yiladigan  talablar  uning  barcha  bosqichlariga  singib  ketadigan 

bo’lishiga erishing. 

 Mehnat intizomiga rioya etilishini nazorat qilib bormasdan iloji yo’q.  

Turli  xodimlar  o’zlarining  ijodiy  qobiliyatlariga  qanday  baho  berishini  va  shu 

qobiliyatlarini ularning har biri qay tariqa namoyon qilmoqchi ekanliklarini o’ylab 

ko’ring.  

  Ijod qilishga tabiatan layoqatli kishilarni izlang, qo’llab – quvvatlang. 

 Vazifani  aniq  –  ravshan  qilib  o’rtaga  qo’ying  va  kutiladigan  natijani  taxminan 

tasvirlab bering. 

 Rahbarlikni to’g’ridan – to’g’ri tazyiq o’tkazish va buyurish yo’li bilan  emas, balki 

ishontirish yo’li bilan amalga oshiring. 

 Kishilarning ko’proq fikr qilib o’ylab ko’rishlari mumkin bo’lishi uchun muammoni 

eng boshidanoq keng qilib ta’riflab bering. 

 Xodimning o’z ishida ko’roq erkinlik bilan va mustaqil bo’lib ishlashi uchun imkon 

bering. 

 G’oya tug’ilib, pishib yetiladigan bo’lishi uchun yetarlicha vaqt ajrating.  

 “Avrallar”  bo’lishiga  va  xodimlarni  nihoyatda  shoshilinch  masalalar  bilan  band 

qilishga yo’l qo’ymaslik uchun harakat qiling.  

 Ishni  shunday  tashkil  etingki,  ijodiy  faollik  ko’rsatadigan  kishilar  tez  –  tez  yangi 

vazifalar olib turmaydigan bo’lsin. 

 Ijodiy  faollik  ko’rsatadigan  xodimlarga  tashkiliy  jihatdan  qulay  sharoitlar  yaratib 

bering.  

 Qo’l  ostingizdagi  kishilar  muammolarni  ijodiy  ravishda  hal  qilishda  o’zlariga  zarur 

axborotni ola biladigan bo’lishi to’g’risida.  

 Ishga doir o’yinlarni rag’batlantirib boring.  

 G’oyani  birdan  inkor  qilmasdan,  balki  oldin  uning  oqilona  ma’nosini  uqdirib 

ko’rishga o’zinigizni o’rgating.  

Jamoada  o’zaro  hurmat  hukm  suradigan  va  raqiblik,  imkoni  boricha  kamroq 

bo’ladigan vaziyat qaror topishini nazorat qilib boring. 

  Bosh qotirib o’ylab ko’rish uchun, bir yoki bir necha  kishi alohida o’tirishi mumkin 

bo’lishi uchun maxsus xona ajrating. 

 Oqilona qilinadigan tavakkalni rag’batlantirib boring.  

Boshqalarning  xato va kamchiliklariga katta sabr qiling. 

 Haddan tashqari qattiq jazo bermang. 

 O’ziga  xos  yangi  bir  g’oya  batamom  barbod  bo’lsa,  buning  uchun  azoblanishdan 

qo’rqish odatini yo’qotib boring.  

 G’oya  manfur  bo’lmagan  bo’lsa  bu  uning  batamom  barbod  bo’lganini  bildiradigan 

gap emasligini tushunib olishga hamisha imkon bering. 

 Dastlabki munosabat hamisha ijobiy bo’lishi kerak. 

 Qo’l  ostingizdagi  kishilarning  “kuch”  xayollarini  amalga  oshirishga  ularga  vaqt  – 

bevaqt imkon berib turing va bunda ulardan birdan tanqid ostiga olmang. 

 “Odam ishda xato qilib, o’rganib boradi” degan gapni esda tuting. 

Odamlar bilan gaplashganda o’zingizni xotirjam tuting. 

---

 

20 

 O’z  qo’l  ostingizdagilarga  “qarshi”  emasligingizni,  balki  hamisha  siz  “ular 

tomonidan” ekaningizni munosabatingiz bilan doimo namoyish qilib boring.  

 Samimiy va xayrihoh bo’ling. 

Qo’l  ostingizdagi  kishilarga  ularning  o’z  ko’ngillaridagi  qo’rquv  va  ishonchsizlikni 

yo’qotib, mustaqil ravishda ishlaydigan bo’lishiga yordam bering.  

 Jamoa bo’lib rahbarlik qilib borish usullarini o’ylab toping. 

 O’zingizni  shunchaki  boshliq  va  “xo’jayin”  emas,    balki  aqlli  odam  deydigan 

bo’lishlariga erishing. 

 O’z qo’l ostingizdagi kishilarga nisbatan ochiq ko’ngil bo’ling. 

 Xushfe’l, yoqimtoy va o’ziga xos talabchan odam bo’ling. 

 Qat’iylik bilan tajovuzkorlik o’rtasidagi tafovutning farqiga borib turing. 

 Qo’l  ostingizdagi  kishilar  bilan  tashqaridan  keladigan  muammolar  o’rtasida 

to’g’ondek bo’lib turing. 

 Xodimlarga ularning o’zlari qaror qabul qilishiga imkon berib qo’ying.  

 Qarorlarni tanlash va uzoq muddatli rejalarni shakllantirish jarayoniga jiddiy ravishda 

ishlaydigan faol xodimlarni mumkin qadar jalb eting.  

 Tashkilot ichida axborot bilan almashishni kengaytirib boring. 

Tashabbusni cheklab qo’ymasdan balki rag’batlantirib, avj oldirib boring. 

 Xodimlar  tashkilotning  maqsadlari  va  shu  kungi  vazifalarini  hamisha  tushunib 

boradigan bo’lishga erishing.                                                             

 Ijodiy  hissa  va  tashabbus  uchun  moddiy  va  ma’naviy  rag’batlantirish  usullari 

takomillashib,  yangilab  boring,  Hokimlik  qilish,  amaldor  bo’lish  orqasidan  katta 

boyliklar  orqasida  quvish  ba’zan  –  ba’zan  janjalkashlik,  laganbardorlik  pismiqlik 

singari yaramas xulqlarni uyg’otadi.  

 Mansablar pog’onasidan  ko’tarilib, borish  tartibini  shunday    takomillashtiringki toki 

barcha darajadagi xodimlar faqatgina ishda ko’rsatgan xizmatlari uchungina yuqori 

lavozimga ko’tariladigan bo’lsin.  

 Xodimlarni rag’batlantirish tizimida ijodiy faollik mezonini asosiy mezonlarning biri 

qilib ko’ring.  

 Ijodiyotda  qozongan  katta  muvaffaqiyatlari  uchun  xodimlarga  rag’batlantirish 

tariqasida dam olishga qo’shimcha vaqt bering. 

 Yaxshi  ish  uchun  shaxsan  tashakkur  bildiring  bunda  butun  xodimlar  guruhi  yoki 

bo’limning  qo’shgan  hissasini  emas  balki  xodimning  hissasini  alohida  ko’rsatib 

o’ting. 

 Qo’lga  kiritilgan  muvaffaqiyatlari  oshkora  va  ko’rgazmali  qilib,  maskan  yorqin 

diagramma – plakatlar shaklida namoyish eting.  

 Xodimning  ko’rsatgan  alohida  xizmatlari  uchun  tashkilotning  eng  yuqori  rahbarlari 

tomonidan topshiriladigan yorliq yoki tashakkurona tashkil eting. 

 Faollik bilan o’zini ko’rsatadigan alohida xodim to’g’risida o’z korxonangiz alohida 

xodim  to’g’risida  o’z  korxonangiz  gazetasi  sahifalaridan  yoki  hatto  mahalliy 

matbuotdan joy olishga erishing. 

 Korxona ichidagi kommunikatsiya tizimini rivojlantirib boring.  

---

 

21 

 Tordosh  fanlarga  oid  muammolar  yuzasidan  ijodiy  ravishda  fikr  yuritadigan 

kishilarning  muloqotda  bo’lishi  uchun  shart  –  sharoitlarni  yaratib  bering. 

Muammoga har xil nuqtai nazardan qaraydigan qaraydi.  

 Umumiy masalalarni odamlar birgalikda va ochiqchasiga muhokama qila olish uchun 

boshqaruv apparati bilan ishlab chiqarish itoatning qo’shma kengashlarini o’tkazib 

turing.  

 Ishda  xatolarga  yo’l  qo’yilgan  bo’lsa  ularni  o’zingizga  yozib  oling  va  qanday  qilib 

bunday  xatolarga  yo’l  qo’ymaslik  yoki  ularni  bartaraf  etish  to’g’risidagi  mavzu 

yuzasidan o’quv mashg’ulotiga o’xshash biror narsa tayyorlash. 

   Tajriba  almashinuv  kurslarini  tashkil  etib,  o’z  xodimlarning  malakasini  oshirib 

boring.  

   Odamlarning  erkinlik  bilan  bemalol  muloqot  qilib  borishlari  uchun  imkon 

tug’dirib bering va bunga kishilarni ko’proq jalb etib boring. 

   Birinchi  galda  qanday  imkoniyatlarni  ishga  solish  kerakligi  muhokama 

qilinadigan uchrashuvlar va shaxsiy suhbatlarni o’tkazib turing. 

   Bo’linmalar  orasidagi  to’siqlar  harakatchan  va  oson  yetib  o’tiladigan  bo’lishi 

kerak.  

   Garchi  “bir  bosh  yaxshi  ikkitasi  esa  bundan  ham  yaxshi”  va  jamoa  hamkorligi 

ancha  samarali  bo’lsada  ko’pchilikning  fikriga  qarama  –  qarshi  fikr  yuritayotgan 

yakka kishining ishiga to’siqlik qilmang.  

   Masalani  hal  qilishga  qo’shgan  hissasi  uchun  shaxsan  odamlarning  o’ziga 

tashakkur bildirib, mukofotlar bering.  

   G’oya  va  fikrlar  plyuralizmini,  ularning  kimdan  chiqqanligidan  qat’iy  nazar 

tabriklang.  

   Xodimlar  ustidan  tushgan  shikoyatlar  yoki  noroziliklar  to’g’risida  xodimlarni 

xabardor qiling.  

   Jamoada 

ijodiy 

vaziyat 

yuzaga 

keltirish 

masalalari 

bilan 

bevosita 

shug’ullanadigan  psixolog,  sotsiologlarni  boshqaruvchi  mutaxassislarni  ular 

tashkilotingizdagi  xodimlar  bilan  maxsus  o’quv  mashg’ulotlari  va  ishga  doir 

o’yinlar o’tkazib turishlari uchun vaqt – vaqti bilan taklif qilib turing. 

 Rahbarlik lavozimlariga boshqalarning ijodiy qobiliyatlari va tashabbuslari qo’llab 

– quvvatlay oladigan kishilarni tayinlang.  

 O’quv  mashg’ulotlariga  qatnashish  maxsus  adabiyotni  o’qib  turish  va  ishga  doir 

o’yinlarda  ishtirok  etib  borish  yo’li  bilan  o’zingizning  ijodiy  qobiliyatingizni 

takomillashtirib boring. 

 Xodimlarning  bevosita  o’z  vazifalaridan  tashqari  ancha  keng  doiradagi 

masalalarga taalluqli fikrlarni ham bayon qilish istaklarini rag’batlantirib boring. 

   Tashabbusni  paysalga  solmay  aniq  –  tayin  g’oyalarga  takliflarga  va  ishlarga 

aylantirish uchun shart – sharoitlarni yaratib bering. 

 Yangiliklarni  joriy  etish  g’oyalarning  ishlab  chiqish  va  amalga  oshirishning 

tashkiliy mexanizmini yarating. 

 Qo’l ostingizdagi kishilarning yuqori rahbariyatga yuboriladigan tashabbusini o’z 

tavsiyanomangiz bilan qo’llab – quvvatlang. 

---

 

22 

 Yuqori tashkilotning rahbarlari bilan yangi yechimning mualliflari o’rtasida o’ziga 

xos g’ayrirasmiy munosabatlar o’rnatishni har tomonlama qo’llab – quvvatlang.  

  Tashkilotga  yangi  kelgan  xodimlar,  shuningdek  uning  faxriylari  bo’lmish 

kishilarning kayfu – ruhiyati bilan qiziqib turing. 

   Tamom hafsalam pir bo’ldi deb yurgan xodimlarda bo’lgan qiziqishni qay tariqa 

yangitdan uyg’ota bo’larkin deb o’ylab ko’ring.  

  Ijodiy  tashabbusni  rag’batlantirishga  qo’shinga  ishlatiladigan  bir  hiyla  deb 

qaramang.