Buxoro davlat universiteti «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» fani bo’yicha ma’ruza matni

Rudali foydali qazilmalari (Qora metal. Temir, titan-) Gersin burmalanishi bilan bog`liq holatda magnititli intruziyalar orasida uchraydi. Qoraqalpog’iston Respublikasi hududida Tepabuloq titan-magnitit koni, bunga qo`shilma sifatida nikel, kobalt, xrom va platina ham uchraydi. Hisor tog`larini Kozgantog` rayonida gabbrodiorit intruziyalari orasida uchraydi. Chotqol-Qurama tog`larida Shabrez, Mingbuloq, Chimgan konlari mavjud.

Cho`kindi yo`l bilan paydo bo`lgan trias davr qatlamlarida uchraydigan temir, boksit zahiralari ko`mirli qatlamlar ostida uchraydi. Qatlamlarini qalinligi 0,1-3 m. gacha ular tarkibida 20-40% gacha temir Yura, Bo`r, paleogen davr qatlamlari orasida Qizilqumda, Sulton Uvays rayonlarida uchraydi.

Marganes - cho`kindi va gidrotermal yo`llar bilan hosil bo`lgan.

Zirabuloq, Qoratepa tog`laridagi vulqonli cho`kindi jinslar orasida (bu jinslar Ordovik va quyi Silur davriga to`g`ri keladi) Ziyovuddin, Taxtaqaracha, Cho`ponota konlari, bu konlarda marganes miqdori 8-28% gacha. Zahirasi 8 mln. t. gacha. Xrom-Tomditog` va Sulton Uvays tog`larda uchraydi, xrom konlari magmatik yo`l bilan paydo bo`lgan.

Rangli metal. Hozir O`zbekistonda ruda berish qobiliyatiga ega bo`lgan 900. ga yaqin mis koni bor. Foydalaniladigani faqat uchtasi, paydo bo`lishiga ko`ra asosan gidrotermal. Qurama tog`idagi, Olmaliqda (Kalmoqir, Dalniye, Sarichek rayonlaridan olinadi) ma'danlar quyi Paleozoy slaneslari orasida va quyi devon effuziv jinslari orasida, gidrotermal va cho`kindi misli qumtoshlar orasida, Chotqolda uchraydi.

Qo`rg`oshin magmatizm bo`lib o`tgan zonada va gidrotermal sharoitda hosil bo`ladi. Kolchedonli – polimetal ko`rinishda Hisor tog`ini janubiy g`arbda Xondiza koni bor.

Olmaliq hududida, qo`rg`oshin koni rayonida qo`rgoshin-rux birga uchraydi. Nurota tog`ini shimoli yonbag`rida Uchkuloch (Xonbandi degan tog` tarmog`ida), Qurama tog`larida Lashkarak rayonda uchraydi.