Buxoro davlat universiteti «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» fani bo’yicha ma’ruza matni

Nodir landshaftlar va tabiat yodg`orliklarini muhofaza qilish. O`zbekiston tabiatining so`lim va sermanzaraligi, havo va suvining musaffo hamda shifobaxshligi, ajoyib sharsharalar, qoya, g`or va o`rmonda joylashgan maskanlarning mavjudligi, ularni atrof-muhit bilan yaxlit landshaftlar sifatida saqlab qolishni taqazo etadi. Landshaftlarni asli holida, ya'ni o`zgarmagan holida saqlab qolib, muhofaza qilish, ulardagi tabiiy jarayonlar va ekologik muvozanatning vaqt davomidagi qonuniy o`zgarishlarini tadqiq qilish nuqtai nazardan ham katta ahamiyatga ega.
Hozirgi paytda Respublikada atrof muhofaza qilish va tabiiy zahiralardan oqilona foydalanish bo`yicha 2005 yilgacha mo`ljallangan davlat dasturi ishlab chiqilgan. Unda Respublikada ekologik vaziyatni sog`lomlashtirish, yirik shaharlar va shahar aglomeratsiyalari kabilarda ekologik keskinlikka barham berish yo`llari belgilangan.
O`zbekiston tabiiy muhitini qishloq xo`jaligi maqsadida geoekologik tahlil qilish.
O`zbekiston qishloq xo`jaligida tabiiy muhit va tabiat resurslaridan oqilona foydalanish muammosi asosiy Geoekologik muammolardan biri bo`lib qolmoqda.
Iqlim, yer usti va yer osti suvlari, landshaft resurslari kabi tabiiy omillar birgalikda tabiiy va madaniy o`simliklarning rivojlanishi uchun Geoekologik muhitni hosil qiladi. Ular birgalikda u yoki bu hududdagi qishloq xo`jaligining o`ziga xos xususiyatlari mazmunini aniqlab beradi. Binobarin, O`zbekiston sharoitidagi sug`oriladigan, shuningdek sug`orilmaydigan va yaylov xo`jaliklarida qishloq xo`jaligi nuqtai - nazardan tabiiy vaziyatni Geoekologik tahlil qilish zarur.
Geoekologik muhitning landshaft tahlili. Endilikda hududiy tabiiy -geografik tahlil xalq xo`jaligida keng qo`llanilmoqda va samarali amaliy natijalar bermoqda.
Ayniqsa, qishloq xo`jalik tarmoqlarini joylashtirish masalalarini yechishda undan keng va to`liq foydalanish imkoniyati bor. Landshaft asosiga ega bo`lgan tabiiy geografik rayonlashtirish kartasi qishloq xo`jalik ishlab chiqarish uchun tabiiy muhitga oid zaruriy ma'lumotlarini beradi. Tabiiy muhitning yaroqligini aniqlashda asosiy tabiat komponentlari emas, balki bir xil tabiiy sharoitga ega bo`lgan va tabiiy hududlarning mazmunini tashkil etuvchi landshaftlarning tipologik komplekslaridir. Ular landshaft sharoitidan nisbatan bir xil bo`lgan joylardir. Binobarin, bunday joylar qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishga bevosita yoki bilvosita ta'sir etadigan relyef, tuproq va o`simlik qoplamiga, ya'ni muayyan tabiat komponentlariga asoslanib ham ajratiladi.
Yuqorida aytilganlarni hisobga olib, dehqonchilikka tadbiq qilish orqali landshaftlarni bonitirovka qilinadi. Bunda landshaftlar juda past, o`rtacha sifatli, o`rtacha sifatlidan past va yuqori sifatli tabiiy komplekslarga birlashtiriladi.
Bonitirovka (lotincha yuqori sifatli demakdir)- qishloq xo`jaligida yerlarni iqtisodiy baholashda zarur hisoblangan tadbir. Muayyan sharoitda landshaftlarning yuqori sifatiy xususiyatlarini anglatadi.
Tekislikdagi cho`l zonasidan tortib to baland tog`larning glyasial-nival zonalarigacha uchraydigan past sifatli landshaftlar dehqonchilikda yaroqsiz bo`lsada, yaylov chorvachiligi uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Allyuvial, allyuvial - delta, prolyuvial – allyuvial tekisliklarning tabiiy komplekslari o`rtacha sifatlidan yuqori landshaft sinfni tashkil etib, qishloq xo`jaligi o`zlashtirilishida eng qulay sharoitga egadir Landshaft komplekslarini o`rganishda va ularni sinf va kichik sinflarga guruhlariga ajratishda qiyosiy geografik asos bo`lgan bunday yondoshuv o`z mohiyatiga ko`ra kompleksdir.