Buxoro davlat universiteti «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» fani bo’yicha ma’ruza matni

SUVLARNI MUHOFAZA QILISH. Keyingi yillarda O`zbekistonda oqar suvlarning taqchilligini ortishi va ifloslanishi jiddiy saqlash ijtimoiy va ekologik muammolarni keltirib chiqarmoqda. Hozirda Sirdaryo suvini Uchqo`rgondan, Amudaryo suvini Termizdan quyida ichib bo`lmaydi, chunki sanoat oqava suvining 60-70% ni tozalanmasdan toza suv havzalariga tashlanmoqda.
Respublikada zovur tarmoqlarining bir yillik oqimi 23-25 km<sup>3</sup> bo`lib, ularning sho`rlik va minerallashganlik darajasi Orol bo`yi, Buxoro vohasi, Mirzacho`l va Farg`ona vodiysida tibbiy - ekologik jihatdan yo`l qo`yish mumkin darajadan 3-5 barobar ortiqligi aniqlangan.
O`zbekistonda oqar suvlar va yer osti suvlaridan ham oqilona foydalanish hamda ularni muhofaza qilish bo`yicha bir qator tadbirlar amalga oshirilmoqda.
TUPROQNI MUHOFAZA QILISH. O`zbekistonda sobiq Sovet davrida paxta yakka hokimligi natijasida obikor yerlardagi tuproqlarning meliorativ holati yomonlashdi, cho`l va tog` etagi chala cho`llarida tuproqning sho`rlanishi kuchaydi. 1995 yilda O`zbekistonda 4220,2 ming ga sug`oriladigan yerlarning 2277,3 ming gektari har xil darajada sho`rlangan yerlardan iborat bo`lgan. Shundan 628,0 ming gektari o`rtacha, 165,6 ming gektari kuchli va juda kuchli darajada sho`rlangan Qoraqalpog`iston Respublikasi, Buxoro, Sirdaryo viloyatlarining yerlari deyarli butunlay sho`rlangan, Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlarida esa sho`r bosgan yerlar 60-70% ni tashkil etadi.
O`zbekistonda tuproqni ishlab chiqarish imkoniyatiga putur yetqazuvchi asosiy salbiy ekologik omillardan biri-suv va shamol eroziyasidir. Shamol eroziyasi ta'siridagi maydonlar Respublikamizda 2,1 mln. gektarni, suv eroziyasi ta'siridagisi esa 1422 ming gektarni tashkil etadi. Bu salbiy jarayon Farg`ona, Surxondaryo, Qashqadaryo, Toshkent, Andijon, Namangan, Samarqand viloyatlariga ayniqsa ko`p zarar keltirmoqda.
O`zbekistonda mineral o`g`itlarning, pestisitlarning (1994 yilda 14,8 kg/ga bo`lgan) defolyantlarning ishlatilishi ham tuproqning zararlanishiga , tuproq mikroorganizmlarining ko`plab qirilib ketishiga sabab bo`lgan.
Olimlarning ma'lumotlariga ko`ra , zaharlanmagan 1 ga yerdagi chuvalchanglar soni 5-6 mln. ga yetadi. Bu jonivorlar tuproqning suv fizik va kimyoviy rejimiga unumdorligiga ta'sir etib, o`simliklarni undan unumli foydalanishiga sharoit yaratadi.