Buxoro davlat universiteti O’zbekiston respublikasi

III Bob. Nanotexnologiyalar asosidagi katalizatorlar 

3.1. Amorf metall nanozarrachalar asosidagi katalizatorlar. 
Hozirgi kunda butun dunyoda ishlab chiqariladigan mahsulotlarning 60% i 
katalitik jarayonlar orqali amalga oshiriladi ko’pchilik hollarda aynan
nanosutrukturada ega katalizatorlar ishlatiladi. 
Platina guruhidagi Pt va Pd metallarning amorf nanozarrachalari asosidagi
katalizatorlar yuqori effektivlikka ega. Bunday zarrachalar metallarni elektr 
dispertirlash metodi orqali olinadi.Bu metodning asosida ma’lum ahamiyatga ega
metall nishonni lazer vositasida parchalab metallning suyuq zaryadlangan 
zarrachalarini nanometr o’lchamlarigacha etqazish yotadi. Bu usulda olinga n Pt va
Pd amorf nanozarrachalar o’lchamlarining kichik chegaraviy dispersiyasiga ega 
bo’ladi. Natijalar ko’rsatadiki, bunday nanozarrachalar surtilgan namunalar yuqori
kataletik aktivlikka egadir. 
Lazer elektrodispersiyalash usuli A.F.Ioffe nomidagi FTI da ishlab
chiqarilgab bo’lib monodispers metall nanosutrukturalarini olish uchun qo’llaniladi 
bunda metall nishon kuchli davriy impulsli lazer vositasida ta’sir ettiriladi.Bunda
nishondan ajralgan mikrozarrachalar nostatsionar holatga o’tadi va nanoo’lchamli 
zarrachalarga bo’linadi. Metall suyuq tomchilarni bo’linishi lazer plazmasida
suyuq tomchilarning zaryadlanish effektiga asoslangan. Ma’lumki tomchilar 
plazma temperaturasiga proporsional bo’lgan, potensialgacha zaryadlanadi va
elektronlarning temperaturasi 20-30 eV bo’lganda tomchi zaryadi kiritik kattalikka 
etadi. Bu holda bu tomchilar beqaror bo’lib, bo’linishni boshlaydi. Bo’linayot
zarrachalar o’lchamlari nanometrlarga etganda bo’linishi keskin to’xtaydi.
Tomchilarning stabillashuviga ular sirtidagi elektr maydonning oshishi sabab
bo’ladi. Tomchilarning nanoelektrokimyoviy o’lchamlari faqatgina sirt taranglik 
kattaligiga va erigan metalning chiqish ishiga bo’g’liq bo’ladi. Bunday jarayon
natijasida olingan nanometr o’lchamdagi tomchilar tez soviyda. Sovish tezligi 
taqriban 106 km/sek. Sovigan zarrachalar qattiq nanozarrachalarga aylanadi.
Ahamiyatli jihati shundaki, tez sovish natijasida hosil bo’luvchi qattiq 
nanozarrachalar kristallanishga ulgurmaydi va amorf holatda bo’lib qoladi.

---

56